ਸਭ ਤੋਂ ਖਤਰਨਾਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਮੁਰਦਾ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਣਾ ਨਾ ਹੋਣਾ ਤੜਪ ਦਾ, ਸਭ ਸਹਿਣ ਕਰ ਜਾਣਾ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣਾ ਕੰਮ ਤੇ, ਤੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਘਰ ਜਾਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਖਤਰਨਾਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸਾਡੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦਾ ਮਰ ਜਾਣਾ 'ਵਿਆਨਾ ਕਾਂਡ' ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਦਮ ਵਾਪਰੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਹਿੰਸ਼ਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਪਲ ਲਈ ਤਾਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਹੋਈ ਪਹਿਲੀ ਬਗਾਵਤ ਦਾ ਭੁਲੇਖਾ ਪਵਾ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਕਿ 1857 ਵਿੱਚ ਮਈ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ ਤੇ ਜੋ ਕਿ ਮੇਰਠ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਬਗਾਵਤ ਦਾ ਮੁੱਢ ਬੇਸੱਕ ਮੇਰਠ ਵਿੱਚ ਬੱਝਾ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਸਿਰਫ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸੀਮਤ ਸੀ ਤੇ ਜਿਸ ਦੇ ਫੇਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੰਡੀਆ ਦਾ ਰਾਜ ਸਿੱਧਾ ਮਲਕਾ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਬਗਾਵਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੱਲ ਖਾਸ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਵੀ ਸੰਬੰਧ 'ਧਰਮ' ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਬੰਦੂਕ ਵਾਲੇ ਕਾਰਤੂਸ, ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਖੋਲ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਖੋਲਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ,ਦੇ ਵਿੱਚ ਗਾਂ ਦੀ ਤੇ ਸੂਰ ਦੀ ਚਰਬੀ ਭਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ,ਜੋ ਕਿ ਹਿੰਦੂ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਧਰਮ ਲਈ ਵਰਜਿਤ ਸੀ। ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਣ ਦੀ ਹੀ ਦੇਰ ਸੀ ਕਿ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਬਗਾਵਤ ਹੋ ਗਈ ਪਰ ਇਸ ਆਜਾਦੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਬਗਾਵਤ ਵਿੱਚ ਨਾ ਤਾ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬੰਗਾਲੀਆ ਨੇ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਕੁਝ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਇਸ ਮੌਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਜਰੂਰ ਕੀਤੀ ਸੀ ਤੇ ਇਹ ਬਗਾਵਤ ਦਬਾਅ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਪਰ ਇਸ ਬਗਾਵਤ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਤਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨਹੀਂ ਲਿਆਵਾਗੇ ਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਉੱਪਰ ਰਾਜ ਕਰਨ ਮੁਸਕਲ ਹੈ।
ਕੀ 'ਵਿਆਨਾ ਕਾਂਡ' ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਹਿੰਸ਼ਾ ਵੀ ਕੁਝ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭੁਲੇਖਾ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦੀ। ਸਮਾਂ ਸਥਾਨ ਬੇਸ਼ੱਕ ਅਲੱਗ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਕਾਂਡ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਹੀ ਹਨ। 1857 ਦੀ ਬਗਾਵਤ ਦਾ ਆਧਾਰ ਵੀ ਧਰਮ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਸੀ ਤੇ ਅੱਜ ਵਿਆਨਾ ਕਾਂਡ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਵੀ ਧਰਮ ਹੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਕਾਂਡ ਦੀ ਤਹਿ ਵਿਚ ਅਨੇਕਾਂ ਹੀ ਕਾਰਨ ਹਨ। ਜਿਸ ਉੱਪਰ ਅਸੀਂ ਚਰਚਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।
ਕੀ ਇਹ ਹਮਲਾ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ,ਜਿਹਨਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਹਜੂਰੀ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਮੱਥਾ ਨਹੀਂ ਟੇਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ? ਦੂਸਰਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਹਧਾਰੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ? ਤੀਸਰਾ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉੱਥੇ ਸਿੱਖ ਮਰਿਆਦਾ ਹੀ ਬਹਾਲ ਹੋਣੀ ਚਾਹਿਦੀ ਹੈ?
ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਉਪਰੋਕਤ ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਸੱਜਣ ਪੁਰਸ਼ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰ ਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੈ ਉੱਥੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹਰ ਮਰਿਆਦਾ ਦਾ ਪਾਲਣ ਹੋਣਾ ਚਾਹਿਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਆਪਾਂ ਇਹਨਾਂ ਗੱਲਾਂ ਤੇ ਵੀ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਆਨਾ ਕਾਂਡ ਦੇ ਵਰਤਾਰੇ ਪਿੱਛੇ ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਸਨ ਜਾਂ ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਹੋਰ ਵੀ ਕੋਈ ਗੱਲਬਾਤ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਹਾਲੇਂ ਤਕ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀ ਆ ਸਕੀ।
ਇਹਨਾਂ ਗੱਲਾਂ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸਿਰਫ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਅੱਗੇ ਸੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਕਿਤੇ ਜਾਤੀ ਹਿੰਸ਼ਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਸ਼ਰਾਰਤ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨਾ ਹੋ ਜਾਣ।
ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ਸਾਰਾ ਸਿਸਟਮ ਇੱਕ ਜਾਤੀ ਢਾਂਚੇ ਤੇ ਖੜਾ ਹੈ। ਪਾਰਸੀਆਂ ਤੇ ਜੈਨੀਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦੇਈਏ ਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਧਰਮ ਇਸ ਤਰਾ੍ਹਂ ਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਜਾਤੀ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਇੱਥੋਂ ਤੀਕ ਕਿ ਸਾਡੀ ਫੌਜੀ ਵਿਵਸਥਾ ਵੀ ਜਾਤੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਹੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਸਿੱਖ ਰੈਜੀਮੈਂਟ,ਪੰਜਾਬ ਰੈਜੀਮੈਂਟ,ਮਹਾਰ ਰੈਜੀਮੈਂਟ,ਰਾਜਪੂਤ ਰੈਜੀਮੈਂਟ,ਡੋਗਰਾ ਰੈਜੀਮੈਂਟ,ਗੋਰਖਾ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਆਦਿ।
ਇਸ ਜਾਤੀ ਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਗੁਲਾਮ ਰਿਹਾ। ਬਾਬਰ 25000 ਦੀ ਸੈਨਾ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ 350 ਸਾਲ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਤੇ ਰਾਜ ਕਰ ਗਏ। ਮੁਗਲਾਂ ਤੋਂ ਪਿੱਛਾ ਛੁੱਟਿਆ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆ ਗਏ ਤੇ 100 ਸਾਲ ਰਾਜ ਕਰ ਗਏ। ਸਾਡਾ ਗੁਲਾਮੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ 1000 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਭ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ ਸਾਡੀ ਜਾਤੀ ਵਿਵਸਥਾ ਜਿਸ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਭਾਈਚਾਰਾ ਪੈਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸ ਜਾਤੀ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦੁਖਾਂਤਕ ਪਹਿਲੂ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉੱਚ ਵਰਗ ਨੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਵਿਚਰ ਰਹੇ ਤਬਕੇ ਨੂੰ ਹਨੇਰੇ ਦੀ ਉਸ ਦਲਦਲ ਵਿਚ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ,ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਧਰਮ,ਸਮਾਜਿਕ,ਰਾਜਨੀਤੀ ਤੇ ਆਰਥਕ ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ ਉੱਚ ਵਰਗਾਂ ਨਾਲ ਬਰਾਬਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਸੀ। ਮੁਰਦਾਰ ਢੋਣਾ ਤੇ ਮੁਰਦਾਰ ਖਾਣਾ,ਗੰਦੀਆਂ ਬਸਤੀਆ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨ ਜਾਂਚ ਬਣ ਗਈ ਸੀ। ਜੇਕਰ ਇਹ ਇੱਕ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਉਸਦੀ ਕਿਸਮਤ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜਿੱਥੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਇੱਕ ਚੌਥਾਈ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ ਲਗਾ ਕੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤੇ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਇਹੀ ਵਰਤਾਰਾ ਚਲਦਾ ਰਹੇ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਸਮਤ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਇੱਕ ਸਾਜਿਸ਼ ਸੀ ਉਸ ਵਰਗ ਦੀ ਜਿਸਨੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਪੂਰੇ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਾਬੂ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਵਰਗ ਨੇ ਇਹ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਚਾਹਿਆ ਕਿ ਇਸ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲੇ। ਇਹ ਮੌਜੂਦਾ ਨਾ-ਬਰਾਬਰੀ ਵਾਲਾ ਸਿਸਟਮ ਆਪਣੇ ਅਸਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ 1930 ਤਕ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਇਸ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਨਵਾਂ ਸਿਸਟਮ ਖੜਾ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸਾਂ ਕਈ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਕੀਤੀਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਸੱਟ ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਨੇ ਮਾਰੀ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤਕ ਇਸ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਕੋਈ ਖੜਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਤੇ ਕੁਝ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਧਰਤੀ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਹਰ ਭੱਜ ਗਏ ਤੇ ਕੋਈ ਹਿੰਮਤ ਨਾ ਕਰ ਸਕਿਆ ਕਿ ਜਾਤੀ ਨਾ-ਬਰਾਬਰੀ ਵਾਲੇ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਕੋਈ ਆਵਾਜ਼ਬੁਲੰਦ ਕਰ ਸਕੇ।
ਨੀਚ ਵਰਗ ਕਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੰਨੇ ਕੁ ਨਪੀੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਮਰੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੀਚ ਕਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ 13 ਵੀ ਸਦੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵਰਨ ਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਇਨਕਲਾਬ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ। ਜਿਸ ਦੇ ਮੋਢੀ ਸਨ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਨੀਚ ਜਾਤਾਂ ਦੇ ਰਹਿਬਰ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਤੇ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ,ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵਿਦਵਤਾ ਤੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸੋਚ ਨਾਲ ਉਸ ਵਕਤ ਦੇ ਉੱਚ ਜਾਤੀ ਦੇ ਰਾਜ ਘਰਾਣਿਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਹਨਾਂ ਇਨਕਲਾਬੀ ਰਹਿਬਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਖਾਸੀਅਤ ਇਹ ਰਹੀ ਕਿ ਨਾ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿਸੇ ਸਕੂ਼ਲ ਗਏ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਇਜਾਜਤ ਸੀ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸੋਚ ਅੱਗੇ ਸਭ ਝੁਕੇ। ਇਹਨਾਂ ਮਹਾਂਪੁਰਸਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦੁਖਾਂਤ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਜਿਸ ਸਮਾਜ ਦੇ ਲਈ ਇਹ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ,ਉਹ ਸਮਾਜ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਮਗਰ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਸਕਿਆ। ਇਸ ਦਾ ਬੜਾ ਸਪੱਸਟ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਨੀਚ ਜਾਤ ਦਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਿਖਣ ਦਾ,ਧਾਰਮਿਕ ਕੰਮ ਕਰਨ,ਸੁਨਣ ਦਾ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਇਸ ਤਰਾ੍ਹਂ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਕਰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸਜਾ ਮੌਤ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਇਹ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਨੀਚ ਜਾਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਅੰਦਰ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਤੁਹਾਡੀ ਕਿਸਮਤ ਦੇ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਬਾਕੀ ਉੱਚ ਜਾਤੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਵਰਨਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨਾ ਹੀ ਤੁਹਾਡਾ ਧਰਮ ਹੈ ਤੇ ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ 'ਮਨੂ ਸਿਮ੍ਰਤੀ' ਵਿੱਚ ਵਰਨਣ ਸਜ਼ਾਵਾ ਦਿੱਤੀਆ ਜਾਂਦੀਆ ਸਨ। ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਇਨਕਲਾਬੀ ਮਹਾਂਪੁਰਖਾਂ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਡਰ ਤੋਂ ਤਿਲਕ ਲਗਾਏ,ਜੰਝੂ ਕੱਢੇ,ਸੰਖ ਵਜਾਏ ਤੇ ਰੂਹਾਨੀ ਗਿਆਨ ਦੇ ਕੇ ਰਾਣੀ ਝਾਲਾ,ਰਾਜਾ ਪੀਪਾ,ਰਾਣੀ ਮੀਰਾ ਵਰਗੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਸ਼ਿਸ ਬਣਾਏ। ਜੇ ਉੱਚ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕ ਝੁਕੇ ਤੇ ਫਿਰ ਜਿਸ ਸਮਾਜ ਦੀ ਲੜਾਈ ਇਹ ਲੜ ਰਹੇ ਸਨ,ਉਹ ਲੋਕ ਇਹਨਾਂ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮਗਰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਸਕੇ? ਇਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਤਾਂ ਸਾਇਦ ਇਹ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਸਾਰਾ ਸਮਾਜ ਅਨਪੜ੍ਹਤਾ ਦੀ ਚੱਕੀ ਵਿੱਚ ਪਿਸ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਇਨਕਾਲਬੀ ਮਹਾਂਪੁਰਸਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸਕੇ ਤੇ ਦੂਸਰਾ ਪੱਖ ਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਮਹਾਂਪੁਰਸਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਕਿਸ ਤਰਾ੍ਹਂ ਦੇ ਇਮਤਿਹਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜਰਨਾ ਪਿਆ ਹੋਵੇ,ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਦੇਖ ਕੇ ਇਹ ਸਮਾਜ ਹਿੰਮਤ ਹੀ ਨਾ ਜੁਟਾ ਸਕਿਆ ਹੋਵੇ ਆਪਣੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸਾਂ ਦੇ ਮਗਰ ਲੱਗਣ ਲਈ। ਇਹ ਵੀ ਬੜੀ ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਹਜਾਰਾਂ ਸਾਲਾ ਤੋਂ ਗੰਦਗੀ ਖਾ ਰਹੇ ਤੇ ਗੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਬੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਖ਼ਸ ਨੇ 'ਹਾਅ' ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਨਹੀਂ ਮਾਰਿਆ। ਬੁੱਧ ਵੀ ਤਦ ਹੀ ਸਫਲ ਹੋ ਸਕਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ 'ਕਸੱਤਰੀ' ਉੱਚ ਜਾਤ ਵਿੱਚੋਂ ਸੀ,ਜੇਕਰ ਬੁੱਧ ਵੀ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਸਾਇਦ ਉਸਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਵੀ ਗੁਆਚ ਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਬੁੱਧ ਪੂਰੇ ਏਸੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਧਰਮ ਵੀ ਨਾ ਹੁੰਦਾ।
ਨੀਚ ਜਾਤ ਵਿੱਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਇਹ ਕਾ੍ਰਂਤੀਕਾਰੀ ਰਹਿਬਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਤਾਂ ਬੁਲੰਦ ਕਰ ਗਏ ਪਰ ਆਪਣੇ ਪਿੱਛੇ ਕੋਈ ਲਹਿਰ ਨਾ ਖੜੀ ਕਰ ਸਕੇ। ਇਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਸੀਂ ਉੱਪਰ ਦੱਸ ਆਏ ਹਾਂ ਕਿ ਉੱਚ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਮਹਾਂਪੁਰਸਾਂ ਦੀਆ ਦਲੀਲਾ ਨੂੰ ਸਖਤ ਇਮਤਿਹਾਨ ਲੈ ਕੇ ਮੰਨ ਤਾਂ ਲਿਆ ਪਰ ਝੁਕੇ ਨਹੀਂ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੁਰੂ ਮੰਨਿਆ। ਸਗੋਂ ਇਹ ਗੱਲ ਵੀ ਕਹਿ ਨਹੀਂ ਸਕੇ ਕਿ ਰੱਬੀ ਗਿਆਨ ਉੱਪਰ ਕਿਸੇ ਜਾਤ,ਧਰਮ ਨਸਲ ਦਾ ਹੱਕ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਰੂਹਾਨੀ ਗਿਆਨ ਕਿਸੇ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨਹੀਂ ਇਹ ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਤੇ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ,ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉੱਚ ਵਰਗ ਦੀ ਸੋਚ ਨਹੀਂ ਬਦਲੀ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹਨਾਂ ਨੀਚ ਜਾਤੀ ਦੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਕਸਰ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀ ਪਰ ਆਪਣੇ ਸੀਮਤ ਸਾਧਨਾ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਹ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਗਏ। ਪੰਜਾਬ ਤਕ ਆਏ ਪਰ ਇਹ ਇਤਿਹਾਸ ਗੁਆਚ ਗਿਆ।
ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਤਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਪਰ ਉਨਾ੍ਹਂ ਦੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਬਾਣੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਲੀ ਗਈ ਤੇ ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਬੇ-ਇਨਸਾਫੀ ਵਾਲੇ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇਕ ਲਹਿਰ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਤੇ ਇਸ ਜਾਤ-ਪਾਤੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਬਦਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਵੀ ਵਿਕਸਤ ਕਰ ਗਏ,ਉਹ ਸੀ 'ਬੇਗਮਪੁਰਾ ਸ਼ਹਿਰ'। ਇਹ ਵੀ ਬੜੀ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੁਕਮਰਾਨਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਜਾਤੀ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਦੇ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਮਹਾਂਪੁਰਸਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਮੱਦਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਸਗੋਂ ਉਹ ਇਸ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਭੁਗਤੇ। ਸਾਇਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮਾਜੀ ਵੰਡ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਨਜਰ ਆਉਂਦੀ ਹੋਵੇ।
ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਮਹਾਂਪੁਰਸਾਂ ਦੇ ਕਹੇ ਹੋਏ ਬੋਲ ਮੁਰਦਾ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਖੜਕਦੇ ਰਹੇ ਤੇ ਇਸ ਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਉੱਪਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਵੱਡੀ ਸੱਟ ਵੱਜੀ ਜਦੋਂ 300 ਸਾਲ ਬਾਅਦ 1699 ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ 10ਵੇ ਗੁਰੂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਇਸ ਤਰਾ੍ਹਂ ਦਾ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਸਜਾਇਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨੀਚ ਜਾਤੀ ਕਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾ ਕੇ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲੋ ਆਪ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕ ਕੇ 'ਸਿੰਘ' ਸਜਾ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਸਮਾਜੀ ਵਿਤਕਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਭੇਦ ਮਿਟਾ ਕੇ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਵੀ ਫੁਰਮਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ '' ਰਿਹਣੀ ਰਹੈ ਸੋਈ ਸਿਖ ਮੇਰਾ॥ ਓਹ ਠਾਕੁਰੁ ਮੈ ਉਸ ਕਾ ਚੇਰਾ॥
ਜਾਤਾਂ-ਪਾਤਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਇਨਕਲਾਬੀ ਕਦਮ ਸੀ ਤੇ ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਿਕਲੇ,ਜੋ ਕਿ ਪਹਿਲਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਾਹਦੁਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ। ਇਹ ਇਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾ ਹੀ ਕਮਾਲ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਨੀਚ ਕਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਪੰਥ ਦੇ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਤੇਗਾਂ ਵਾਹੀਆ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਦੇ ਉੱਪਰ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਦਰਜ ਕਰਵਾਇਆ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਜੇ ਅਸੀਂ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਮਹਾਰਾਜ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਫੇਰ ਉਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਗਈਆਂ ਜਿਸ ਨੇ ਖਾਲਸਾਈ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਨੀਹਾਂ ਨੂੰ ਕਮਜੋਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੱਦੀ ਦੇ ਲਈ ਆਪਸੀ ਖਾਨਾਜ਼ੰਗੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਜਰਨੈਲਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਖੇਡਦਿਆ ਹੋਇਆ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਖੂਨ ਦੀ ਹੀ ਹੋਲੀ ਖੇਡੀ। 1850 ਤਕ ਇਹ ਰਾਜ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆ ਚੁੱਕਾ ਸੀ ਤੇ ਖਾਲਸਾਈ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਦੀ ਪਕੜ ਵੀ ਢਿੱਲੀ ਪੈ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਉਦਹਾਰਣ ਕੀ ਹੋਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਗੱਦੀ ਦਾ ਆਖਰੀ ਵਾਰਿਸ,ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉੱਪਰ ਰਾਜ ਕਰਨ ਨਾਲੋਂ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਇੱਕ ਆਮ ਸ਼ਹਿਰੀ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿਣ ਨੂੰ ਜਿਆਦਾ ਪਸ਼ੰਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਦੁਖਾਂਤ ਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜੀਆਂ ਖਾਲਸਈ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵਿਗਸਣਾ ਸੀ,ਉਹ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇੱਕ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਦਮ ਤੋੜ ਗਈਆ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਾਰ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਫਿਰ ਉਹੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਸਿਸਟਮ ਭਾਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਰਾਜਵਾੜਾ ਸ਼ਾਹੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਫੇਰ ਪ੍ਰਚਿਲਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦੁਰ ਨੇ ਖਤਮ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੰਡ ਹੋਏ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੰਡ ਕੇ ਆਪਣਾ ਫਾਇਦਾ ਲਿਆ।
ਜਾਗਰੀਦਾਰਾਂ,ਰਜਵਾੜਾਸ਼ਾਹੀ ਨੂੰ ਖੁੱਲ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਹ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਖੂਨ ਨਿਚੋੜਨ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀਆਂ ਜੜਾ੍ਹਂ ਪੱਕੀਆ ਕਰਨ। ਇਹ ਬੜੀ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਰੰਗ ਦੇਖ ਚੁੱਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਫਿਰ ਪੈਦਾ ਨਾ ਹੋਈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਹ ਕਦੀ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਸਕੇ। ਜਾਗਰੀਦਾਰੀ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਦੁੱਖ ਭੁਗਤ ਰਹੇ ਮੁਜਾਰੇ ਲੋਕ ਕਦੀ ਇਹ ਨਾ ਸਮਝ ਸਕੇ ਕਿ ਉਹ ਦੂਸਰੇ ਨੀਚ ਜਾਤਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰਕੇ ਇਸ ਜੂਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗਲੋਂ ਲਾਹ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਉਲਟ ਇਹਨਾਂ ਮੁਜਾਰੇ/ਕਿਰਤੀ ਜੱਟ/ਕਿਸਾਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਜਾਤ-ਪਾਤੀ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਸਵਿਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਤੇ ਨੀਚ ਕਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰ ਲਿਆ। ਜਿਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਨਾਲ ਜੁੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਬਾਕੀ ਜਾਤਾਂ ਨਾਲੋਂ ਆਪਣੀ ਹਾਲਾਤ ਬਿਹਤਰ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਦੇ ਵਾਪਰ ਰਹੇ ਦੁਖਾਂਤ ਦਾ ਮੁੱਢ ਵੱਝਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਜੱਟ ਅਖਵਾਉਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ, ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ,ਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਸਨ ਪਰ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਸਜਾਇਆ ਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਜਾਤਾਂ ਪਾਤਾਂ,ਊਚ-ਨੀਚ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬੇਡਕਰ ਨੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ 6 ਕਰੋੜ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਸਜਣ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਇਹ ਸੁਪਨਾ ਉਸ ਵੇਲੇ ਤਿੜਕ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਵੇਲੇ ਦੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਲੀਡਰਸਿਪ ਦੀ ਚਾਲਾਂ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬੇਡਕਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਮਨ੍ਹਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭੱਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਰਤ ਕੇ ਸਦਾ ਲਈ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਕੌਣ ਲੋਕ ਸੀ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾ ਦੇ ਉਲਟ ਜਾ ਕੇ ਰੰਗਰੇਟੇ ਗੁਰੂ ਕੇ ਬੇਟਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਪਿਛਾਂਹ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ,ਸਿੱਖੀ ਮਰਿਆਦਾ ਦੇ ਉਲਟ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਸਵਾਲ ਅੱਜ ਦੀ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸਿਪ ਅੱਗੇ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਕੋਲੋ ਹੋਈ ਗਲਤੀ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ? ਮੇਰੇ ਖਿਆਲ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀਂ। ਕਿਉਂਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਵਿੱਚ ਜਾਤ ਪਾਤ ਅੱਜ ਜਿਆਦਾ ਮਜਬੂਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਗ੍ਹਾਂ ਮਾਰ ਕੇ ਦੇਖੋ,ਦੋ ਜਾਂ ਤਿੰਨ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਰ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣਗੇ। ਕਿਉਂ? ਇੱਕ ਜੱਟਾਂ ਦਾ,ਇੱਕ ਚਮਾਰਾਂ ਦਾ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੋਨੇਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਗੱਲਾਂ ਤੇ ਸਿੱਖ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਇਤਰਾਜ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ? ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਰਵਿਦਾਸੀਆ ਜਾਂ ਨੀਚ ਜਾਤ ਦਾ ਬੰਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛੱਕ ਕੇ ਸਿੰਘ ਸਜਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸਣ 'ਮਜਹਬੀ ਸਿੱਖ' ਲਾ ਕੇ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਉਹ ਸਿੱਖ ਤਾਂ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਸਮਾਜਿਕ ਸਰੋਕਾਰ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਉਸ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਹੈਸੀਅਤ ਹਮੇਸਾਂ ਉਹੀ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ,ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹਜਾਰਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀਆ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਲੰਗਰ ਵਿਚੋਂ ਉਠਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤੇ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਲੰਗਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਛਕਣ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਇਹ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣਾ ਬਣਦਾ ਹੈ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਹੁਦੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿ 'ਸਿੱਖ ਇਨਕਲਾਬ' ਵਿਸਾਖੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਜੋ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ,ਉਸਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਵ ਕੀ ਸੀ? ਜਾਤ-ਪਾਤ ਰਹਿਤ ਇੱਕ ਖਾਲਸਾ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ! ਕੀ ਅੱਜ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚੋਂ ਜਾਤ ਪਾਤ ਨੂੰ ਜੜ੍ਹੋ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੋਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂ ਨਹੀਂ।
ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਜਾਤ ਪਾਤ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾ ਕੇ ਇੱਕੋ ਬਾਟੇ ਵਿੱਚ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਤੇ ਫਿਰ ਇਹ ਦੁਬਾਰਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋ ਗਈ? ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਅੱਜ ਦੀਆਂ ਨੀਚ ਜਾਤਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹਿਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਤਕਰੀਬਨ 30% ਨੀਚ ਕਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਧਰਮ ਅਪਣਾਇਆ ਹੈ। ਕੀ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਬਰਾਬਰਤਾ ਵਾਲਾ ਰਿਸਤਾ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਰੱਖ ਸਕਿਆ? ਜੇ ਇਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ ਤੇ ਫਿਰ ਅਖਬਾਰਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕਿਹੜੇ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਆਪਣੇ ਮੁੰਡੇ ਜਾਂ ਕੁੜੀ ਦਾ ਰਿਸਤਾ ਮੰਗਦਿਆ ਹੋਇਆ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੁੰਡੇ ਜਾਂ ਕੁੜੀ ਲਈ, ਜੱਟ ਸਿੱਖ,ਲੁਬਾਣਾ ਸਿੱਖ,ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਸਿੱਖ,ਰਵੀਦਾਸੀਆ ਸਿੱਖ,ਖਤਰੀ ਸਿੱਖ,ਨਾਈ ਸਿੱਖ ਆਦਿ ਤਰਾ੍ਹਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਵਰਤਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਕੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਦੀਆਂ ਧੱਜੀਆਂ ਉਡਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਤਰਾ੍ਹਂ ਦੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦੇਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਜਾ ਦਿੱਤੀ।
ਇਹ ਗੱਲ ਸਭ ਨੂੰ ਸਮਝਣੀ ਪੈਣੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦਲਿਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜ੍ਹੀ ਹੋਈ ਕੋਈ ਵੀ ਲਹਿਰ,ਜਿਹੜੇ ਹਾਲੇ ਤਕ ਵੀ ਹਰ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਤਾਪ ਭੁਗਤ ਰਹੇ ਹਨ, ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਬਗਾਵਤ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਦੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਇਹ ਤਾਂ ਇਸ ਬੇ-ਇਨਸਾਫੀ ਭਰੇ ਵਰਤਾਰੇ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਹੋ ਕੇ ਇੱਕ ਆਪਣਾ ਵਰਤਾਰਾ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ,ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਵੀ ਬਰਾਬਰ ਵਾਲੀ ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣ,ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵੀ ਸਮਾਜਿਕ ਰੁਤਬਾ ਹੋਵੇ।
ਇਹ ਇਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਬਰ ਦੀ ਇੰਤਹਾਂ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਹਜਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਤਸ਼ੱਦਦ ਸਹਿ ਰਹੇ ਲੋਕ ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਉੱਪਰ ਹਰ 18ਵੇ ਮਿੰਟ ਇੱਕ ਹਮਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਦੀ ਮੌਤ,ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਬਲਾਤਕਾਰ,ਕਿਸੇ ਦਾ ਘਰ ਜਲਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲੇਂ ਵੀ ਅਮਨ ਪਸ਼ੰਦੀ ਦੇ ਰਾਹ 'ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਹੀ ਆਪਣੀ ਮੰਜਲ ਤਲਾਸ਼ਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਕੀ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੇ ਸਿਰਮੌਰ ਆਗੂ ਇਹਨਾਂ ਗੱਲਾ ਤੋਂ ਵਾਕਿਫ ਨਹੀਂ? ਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਜ਼ਬਰ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਤੇ ਮਜਲੂਮਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਸਿਧਾਂਤਾ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਦਿਨ-ਬ-ਦਿਨ ਤਿਲਾਂਜਲੀ ਕਿਉਂ ਦੇਈ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਦਲਿਤ ਲੋਕ/ਨੀਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਿਤੋਂ ਵੀ ਇਨਸਾਫ ਮਿਲਦਾ ਨਾ ਦੇਖ, ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਦਲਿਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗੱਲ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਭਲੀ ਭਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਲੜਾਈ ਹੁਣ ਖੁਦ ਹੀ ਲੜਨੀ ਪੈਣੀ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਬਣਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਤੇ ਕੁਝ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਡੇਰੇ ਪ੍ਰਫੁਲਿਤ ਹੋਏ। ਇਹਨਾਂ ਡੇਰਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜ ਕੇ ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲੋ ਵੀ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਡੇਰੇ ਦਲਿਤ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਬਿਹਤਰੀ ਲਈ ਦਿਨ ਰਾਤ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ,ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਨੇ ਜਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਸਮਝੀ।
ਹੁਣ ਤਕਰਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਟਕਰਾਅ ਦਾ। ਟਕਰਾਅ ਕਿਸ ਨਾਲ? ਕੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ? ਜਾਂ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਜਾਂ ਇਸਾਈ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਧਰਮ ਨਾਲ? ਦਲਿਤਾਂ ਦਾ ਟਕਰਾਅ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਨਾਲ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਗਏ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਇਹਨਾਂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਣੀ ਰਹੀ। ਇਸ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਨੇ ਹੀ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਚੇਤਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਇੱਕ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਵੱਖਰੀ ਹੀ ਰਹਿਣੀ ਹੈ ਤੇ ਫਿਰ ਕਿਉਂ ਨਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਖ ਅਲੱਗ ਰਹਿ ਕੇ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਅਸੀਂ ਖੁਦ ਬਣ ਜਾਈਏ। ਜਿਸ ਦੇ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਬਾਬੂ ਮੰਗੂਰਾਮ 'ਮੁਗੋਵਾਲੀਆ' ਦੀ ਸੀ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ 'ਆਦਿ ਧਰਮ' ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਤੇ ਆਪਣੇ ਵੱਖਰੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਤੇ ਮਰਿਆਦਾ ਘੋਸਿਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਆਦਿ ਧਰਮ ਮੰਡਲ ਲਹਿਰ ਨੇ ਆਪਣਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ 1926 ਵਿੱਚ 'ਕਿਸ਼ਨਪੁਰਾ'ਜਿਲ਼੍ਹ ਜਲੰਧਰ ਵਿਖੇ ਖੋਲਿਆ ਤੇ ਉਸ ਵਕਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਰਿਹਾ ਜਿਸ ਵਿਚ ਅੱਜ ਦਾ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼,ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ,ਹਰਿਆਣਾ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਖੇਤਰ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਤਰਾਖੰਡ,ਮੇਰਠ,ਲਖਨਊ,ਇਲਾਹਬਾਦ,ਸਹਾਰਨਪੁਰ,ਕਾਨਪੁਰ,ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ,ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਧਰਮ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਦਰਜ ਹੋਇਆ।
ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਤੋਂ ਤੁਰੀ ਆ ਰਹੀ ਇਹ ਲਹਿਰ ਨੇ ਹਾਲੇਂ ਬਹੁਤ ਲੰਬਾ ਸਫਰ ਤਹਿ ਕਰਨਾ ਹੈ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸੱਕ ਨਹੀਂ ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਟਕਰਾਅ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੇ ਅੱਜ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਅਨੁਯਾਈ ਇਹਨਾਂ ਦਲਿਤ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਸਿਰਮੌਰ ਆਗੂਆ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦ ਰਚਾਉਂਦੇ ਤਾਂ ਅੱਜ ਦਾ ਦੁਖਾਂਤਕ ਪੱਖ ਇੰਨੇ ਉਗਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਨਾ ਆਉਂਦਾ ਪਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਇੱਥੇ ਸਵਾਲ ਦਲਿਤਾਂ/ਨੀਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਵਾਲ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਨੇ ਜੇ ਸਿੱਖ ਮਰਿਆਦਾ ਸਿੱਖੀ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਹੁੰਦੀ ਤੇ ਦਲਿਤ,ਸਿੱਖ ਮੁਖਧਾਰਾ ਨਾਲੋ ਨਾ ਟੁੱਟਦੇ।
ਅੱਜ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ, ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਤੇ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਲਹਿਰ ਨੂੰ, ਨਵੀ ਦਿਸ਼ਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਤੇ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਾਵਨ ਬਾਣੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਦਰਜ਼ ਹੈ ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਹ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਮੰਦਰਾਂ/ਭਵਨਾ/ਗੁਰੂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਸ਼ੁਸੋਭਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੋ ਇਹ ਆਪਣੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਸੇਧ ਵੀ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ,ਜਿਹੜੇ ਇਹਨਾਂ ਲਈ ਸੰਤ ਗੁਰੂ ਦਾ ਦਰਜਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਆਪਣੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਢੰਗ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਸੋਚਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਮਰਿਆਦਾ ਦੇ ਨਾਂ ਤਲੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸਦਾ ਦਮਨ ਕਰਨਾ ਹੈ।
ਇਹ ਗੱਲ ਭਲੀਭਾਂਤ ਸਪੱਸਟ ਹੈ ਕਿ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਆ ਰਹੀ ਇਹ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਸੋਮਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਤੇ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਅਜੋਕੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਤੇ ਸੰਤ ਮਹਾਤਮਾ ਹਨ। ਮੁਰਦਾ ਪਸੂ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਤੇ ਗੰਦੀਆਂ ਬਸਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਇਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜੇ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬੇਡਕਰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਨਾ ਲੈ ਕੇ ਦਿੰਦੇ ਤੇ ਅੱਜ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਪੈਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਸੋਮੇ ਨੇ ਅਜੇ ਵੀ ਫੁੱਟਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤੇ ਜੇ ਕਿਤੇ ਅੰਬੇਡਕਰ ਵੇਲੇ ਦੇ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੇ ਨਾਲ ਰਲ ਕੇ ਇਸ ਚੇਤਨਤਾ ਦੇ ਸੋਮੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਹੁਲਾਰਾ ਦਿੰਦਾ ਤੇ ਅੱਜ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੀ ਦਸਾ ਹੀ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੁੰਦੀ ਪਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਵੀ ਕਿਸ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਲਈ ਨਾ ਤਾ 'ਹਾਅ' ਦਾ ਨਾਹਰਾ ਮਾਰਿਆ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਲਈ ਕਿਸੇ ਨੇ ਤਲਵਾਰ ਚੁੱਕੀ ਤੇ ਅੱਜ ਇਸ ਚੇਤਨਤਾ ਦੇ ਸੋਮੇ ਦੇ ਵਹਾਅ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਜੇ ਕੋਈ ਤਲਵਾਰ ਚੁੱਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਬੇ-ਇਨਸਾਫੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਉਲਟੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਮੋੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਨੂੰ ਸਭ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲੈਣੀ ਚਾਹਿਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗਗਨ ਦਮਾਮਾ ਵਾਜਿਉ ਰੇ, ਨਗਾਰੇ ਤੇ ਸੱਟ ਪੈ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਤੇ ਸਾਡਾ ਸਭ ਦਾ ਫਰਜ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਲਿਤਾਂ ਦੀ ਅੱਜ ਦੀ ਅਜੋਕੀ ਹਾਲਾਤ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਦਿਆ ਹੋਇਆ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਨਾ ਕਿ ਰਾਹ ਰੋਕਣ ਦੀ।
ਰਾਉ ਬਰਿੰਦਰਾ ਸਵੈਨ 0030 6942041075,0030 2105248660
ਇਸ ਲੇਖ ਦਾ ਜਵਾਬ - ਵਲੋਂ: ਮਲਕੀਅਤ ਸਿੰਘ ਗੁਰਮਤਿ ਸੰਚਾਰ ਸਭਾ ( ਜਰਮਨੀ)
ਰਾਉ ਬਰਿੰਦਰਾ ਸਵੈਨ ਦੇ ਹੋਰ ਵਿਚਾਰਾਂ ਸੰਬੰਧੀ - ਦਪਿੰਦਰ ਕੋਹਲੀ
... ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹੋ
ਸਿੱਖੀ ਵਿਚ ਜਾਤ ਪਾਤ - ਸਿਵਿਆਂ ਦੀ ਵੀ ਸਾਂਝ ਨਹੀਂ! - ਡਾ. ਹਰਜਿੰਦਰ ਵਾਲੀਆ
'ਅਜੀਤ ਵੀਕਲੀ' ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਅੰਕ ਵਿਚ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦਰਸ਼ਕ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੰਜਾਬ ਡਾਇਰੀ ਵਿਤਚ ਇਤਕ ਅਤਿਅੰਤ ਗੰਭੀਰ ਗੱਲ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਰਚਾ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਦਰਸ਼ਕ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲੇਖ 'ਸਿੱਖ ਦਿਮਾਗ ਵਿਤਚ ਬੈਠੇ ਮਨੂੰ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ' ਵਿਤਚ ਪ੍ਰੋ. ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦਲਿਤ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਬੌਧਿਕ ਗੁਲਾਮੀ ਹੰਢਾਉਂਦੇ ਆਏ ਹਨ। ਅੱਜ ਜੇਕਰ ਕੁਝ ਦਲਿਤ ਚੰਗਾ ਹੰਢਾਉਣ ਜੋਗੇ ਹੋਏ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪਾਸਿਉਂ ਹਮਲੇ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ। ਵਿਆਨਾ ਕਾਂਡ ਵੀ ਉਸੇ ਲੜੀ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਦਰਸ਼ਕ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰੋ. ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦਲਿਤ ਹੁਣ ਇਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਉਂ ਨਾ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਲੀਡਰਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਆਈਏ ਅਤੇ ਖ਼ੁਦ ਦਲਿਤ ਗੁਰੂਆਂ ਤੇ ਮਹਾਂਪੁਰਖਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨਾਲ ਹੀ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰ ਲਈਏ। ਇਹ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦੇਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦਰਸ਼ਨ ਦਰਸ਼ਕ ਖ਼ੁਦ ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੰਭੀਰ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਨੇ ਦਲਿਤਾਂ ਨੂੰ ਬਣਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲੋਂ 'ਸਿੰਘ' ਹਟਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਣਗੇ। ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦਰਸ਼ਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋ. ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰਨਾ ਸਮੇਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਜ਼ਾਤ-ਪਾਤ, ਧਾਰਮਿਕ ਫ਼ਿਰਕਿਆਂ ਤੇ ਡੇਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੱਡੀ ਦਰਾੜ ਪੈ ਜਾਵੇਗੀ, ਜਿਸਦਾ ਸਿਆਸੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਕਹਾਉਣ ਵਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੁੱਲ ਵੱਸੋਂ ਦਾ 28.9 ਫ਼ੀਸਦੀ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ। 2001 ਦੀ ਮਰਦਮ ਸ਼ੁਮਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਤਾਂ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤਾਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਵੱਸੋਂ 70,28,723 ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 75.7 ਫੀਸਦੀ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਲੁਧਿਆਣਾ, ਜਲੰਧਰ, ਸੰਗਰੂਰ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ, ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਅਤੇ ਪਟਿਆਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਐਸੀ ਵੱਸੋਂ ਦਾ 62.5 ਫੀਸਦੀ ਹਿੱਸਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਮੁਕਤਸਰ, ਮੋਗਾ, ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ 64.6 ਫੀਸਦੀ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕੁੱਲ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਹਨਾਂ ਜ਼ਾਤੀਆਂ ਦੇ 59.6 ਫੀਸਦੀ ਲੋਕ ਸਿੱਖ, 39.6 ਫੀਸਦੀ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ 0.5 ਫੀਸਦੀ ਬੋਧੀ ਹਨ। ਮਜ਼ਹਬੀ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 98.5 ਫੀਸਦੀ ਮਜ਼ਹਬੀ ਸਿੱਖ ਹਨ। ਜੇ ਵਿਆਨਾ ਅਤੇ ਸੱਚੇ ਸੌਦੇ ਵਰਗੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋਰ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਦਲਿਤਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੱਟਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾੜਾ ਵਧਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਿਆਸੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਹੋਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਬੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਵਰਗੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੂੰ ਹੋਵੇਗਾ। ਸਿਆਸੀ ਫ਼ਾਇਦੇ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਸਮੁੱਚੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਵੇਗਾ।
ਇਸ ਸਮਾਜਿਕ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਹਿਰਾਈ ਵਿੱਚ ਵੇਖਿਆਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਤਾਂ ਦਲਿਤ ਜਾਂ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਕਹੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਹਬੀ, ਰਾਮਦਾਸੀਏ ਅਤੇ ਆਦਿ ਧਰਮੀ, ਬਾਲਮੀਕੀ ਅਤੇ ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਕੁੱਲ ਦਲਿਤ ਵੱਸੋਂ ਦਾ 86.81 ਫੀਸਦੀ ਹਨ। ਮਜਹ਼ਬੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 22,20945 ਹੈ ਜੋ ਕੁੱਲ ਐਸ.ਸੀ. ਵਸੋਂ ਦਾ 31.6 ਫੀਸਦੀ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਰਾਮਦਾਸੀਏ 26.2 ਫ਼ੀਸਦੀ ਅਤੇ ਆਦਿ ਧਰਮੀ 14.9 ਫ਼ੀਸਦੀ ਹਨ। ਬਾਲਮੀਕੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 11.2 ਫੀਸਦੀ ਅਤੇ ਬਾਜ਼ੀਗਰ 3 ਫੀਸਦੀ ਹਨ। ਬਾਕੀ 32 ਜ਼ਾਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕੁੱਲ ਦਲਿਤ ਵੱਸੋਂ ਦਾ 13.2 ਫ਼ੀਸਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵੱਸੋਂ ਵਿੱਚ ਆਦਿ ਧਰਮੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਸਾਖਰਤਾ ਰੇਟ 76.2 ਫੀਸਦੀ ਹੈ। ਬਾਲਮੀਕੀ 56 ਫੀਸਦੀ ਅਤੇ ਮਜਹ਼ਬੀ 42.3 ਫੀਸਦੀ ਸਾਖਰ ਹਨ। 20.3 ਫ਼ੀਸਦੀ ਦਲਿਤ ਦਸਵੀਂ ਪੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਸਿਰਫ 2 ਫੀਸਦੀ ਬੀ.ਏ. ਤੱਕ ਪੜ੍ਹੇ ਹਨ। ਮਜ਼ਹਬੀਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਰਾਮਦਾਸੀਏ, ਆਦਿ ਧਰਮੀ ਅਤੇ ਬਾਲਮੀਕੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੜ੍ਹੇ ਹਨ। ਮਜ਼ਹਬੀਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਰਾਮਦਾਸੀਏ, ਆਦਿ ਧਰਮੀ ਅਤੇ ਬਾਲਮੀਕੀ ਬੀ.ਏ. ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਦਲਿਤ ਸਮਾਜ ਦੇ 38.4 ਫ਼ੀਸਦੀ ਲੋਕ ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣਾ ਢਿੱਡ ਭਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਦਲਿਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 75 ਫ਼ੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ।
ਇੱਥੇ ਇਕ ਗੱਲ ਸਮਝਣੀ ਅਤੇ ਮੰਨਣੀ ਪੈਣੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਸਿਧਾਂਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖੀ ਵਿੱਚ ਜ਼ਾਤ-ਪਾਤ ਨੂੰ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਪਰ ਅਸਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਸਭ ਕੁਝ ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਵਾਲਾ ਹੀ ਹੈ। 1880 ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਭਾਈ ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਦੁਆਰਾ 'ਹਮ ਹਿੰਦੂ ਨਹੀਂ' ਲਿਖੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਤਰਕ ਸਿੱਖੀ ਵਿੱਚ ਜ਼ਾਤ-ਪਾਤ ਨੂੰ ਨਾ ਮੰਨਣ ਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਅਸਲੀਅਤ ਇਸ ਤੋਂ ਉਲਟ ਸੀ। ਗਿਆਨੀ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਜਿਹੜੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗ੍ਰੰਥੀ ਵੀ ਰਹੇ, ਨੇ 1933 ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਮਜ਼ਹਬੀਆਂ ਨੂੰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਭੇਟ ਕਰਨਾ ਵੀ ਮਨ੍ਹਾ ਸੀ। ਹਰਜੋਤ ਉਬਰਾਏ ਆਪਣੀ ਲਿਖਤ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਨ 1900 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਜਥੇ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮੈਨੇਜਰ ਜਵਾਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਥੇ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁੱਟਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਗਾਲ੍ਹ਼ਾਂ ਕੱਢੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਉਬਰਾਏ ਅੱਗੇ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਛੂਤਾਂ ਨੂੰ ਚਾਰ ਕਦਮ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪਾੜਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਵੇਲੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸਿੱਖੀ ਵਿੱਚ ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ ਵੇਲੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੜ੍ਹਤ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਸਰਦਾਰਾਂ, ਜਾਗੀਰਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਜਮਾਤ ਪੈਦਾ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਦੀ ਸਨਾਤਨੀ ਪ੍ਰਥਾ ਵਾਂਗ ਦਲਿਤਾਂ ਨੂੰ ਅਛੂਤ ਸਮਝਦੀ ਸੀ।
ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਾਤ ਪਾਤ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਜਾਮਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪਹਿਨਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ 1948 ਵਿੱਚ ਈਸਟ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਅਸੈਂਬਲੀ ਦੇ 22 ਸਿੱਖ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਸਰਬ ਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜ਼ਾਤਾਂ ਲਈ ਉਹੀ ਹੱਕ ਮੰਗੇ ਜੋ ਹਿੰਦੂ ਦਲਿਤਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਸਨ। ਵੱਲਭ ਭਾਈ ਪਟੇਲ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਸਿੱਖੀ ਸਪਿਰਟ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਹੈ। ਫਿਰ 1953 ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਅਛੂਤ ਜ਼ਾਤਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਾਂਗ ਐਸ.ਸੀ. ਨਾ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਮਰਨ ਵਰਤ 'ਤੇ ਬੈਠ ਜਾਣਗੇ। ਇੱਕ ਅਕਤੂਬਰ 1953 ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗੱਲ ਮੰਨ ਲਈ ਗਈ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਾਂਗ ਸਿੱਖੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜ਼ਾਤ-ਪਾਤ ਕਾਨੂੰਨੀ ਰੂਪ ਲੈ ਗਈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਾਨੂੰਨ 1925 ਵਿੱਚ ਵੀ ਤਰਮੀਮ ਕਰਕੇ 20 ਸੀਟਾਂ ਸਿੱਖ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਲਈ ਵੱਖਰੀਆਂ ਰੱਖੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਵਿਡੰਬਨਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਸੰਘਰਸ਼ ਜ਼ਾਤ ਪਾਤ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਅਸੀਂ ਉਹ ਸਿਆਸਤ ਦੀ ਭੇਟ ਚੜ੍ਹਾ ਦਿੱਤਾ। ਸਿਆਸੀ ਲਾਹਾ ਲੈਣ ਲਈ ਇੱਕ ਰਵਾਇਤ ਇਹ ਵੀ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਜੂਨੀਅਰ ਮੀਤ ਪ੍ਰਧਾਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਐਸ.ਸੀ. ਲਿਆ ਜਾਵੇ।
ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਵਾਪਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁੱਖ ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪਾੜਾ ਹੋਰ ਵੱਧ ਗਿਆ। ਅੱਜ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਭਗ ਹਰ ਵੱਡੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਰਾਮਦਾਸੀਆਂ ਜਾਂ ਮਜ਼ਹਬੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵੱਖਰੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਹਨ, ਇਹੀ ਹਾਲ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਕਾਰਨ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਦਲਿਤ ਰਾਗੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਗ੍ਰੰਥੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੇਵਾਦਾਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸੇਦਾਰ ਨਹੀਂ। ਛੂਤ-ਛਾਤ ਜਾਰੀ ਹੈ, ਜਿਉਂਦੇ ਜੀਅ ਤਾਂ ਕੀ ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਲਗਭਗ ਹਰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਦਲਿਤਾਂ ਦੀਆਂ ਮੜ੍ਹੀਆਂ ਵੱਖ ਹਨ। ਇਸੇ ਕਰ ਕੇ ਤਾਂ ਕਵੀ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਲ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ;
ਮੈਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀਏ, ਪਰ ਜੱਟ ਕੁੜੀਏ
ਸਾਡੇ ਮੁਰਦੇ ਵੀ ਤਾਂ ਇੱਕ ਥਾਂ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਜਲਾਉਂਦੇ।
ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਅਜੇ ਵੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ 'ਗੁਰੂ ਦੇ ਲੰਗਰ' ਦੇ ਦੋ ਹਿੱਸੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਵਿੱਚ ਜੱਟ ਅਤੇ ਉੱਚ ਜ਼ਾਤੀਆਂ ਲੰਗਰ ਛਕਣਗੀਆਂ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਨੀਚ। ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦੇ ਬੋਲ ਅੱਜ ਕੌਣ ਸੁਣਦੈ।
ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਆਪਣੀ ਹਉਮੈ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਕੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਧੀ ਭੈਣ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰੂ ਤਾਂ ਸਮਾਜ ਕੀ ਕਰੂ। ਵਾਰ-ਵਾਰ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਬਾਈਕਾਟ ਦੀ ਧਮਕੀ ਦਿਓ। ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਕਾਰੋਗੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਲੋਕ ਡੇਰਿਆਂ ਵੱਲ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੇ। ਇਹ ਵੀ ਤਾਂ ਕਮਾਲ ਹੈ 'ਆਪ ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਲਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਡੇਰੇ ਜਾਣ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ' ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਹੀਂ ਚੱਲ ਸਕਣਾ।
ਪੜ੍ਹਾਈ-ਲਿਖਾਈ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਕਾਰਨ ਦਲਿਤ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਚੇਤਨਾ ਆਈ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦਲਿਤ ਕਹਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਮ ਕਰਨੋਂ ਹਟ ਗਈ ਹੈ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੰਗਠਿਤ ਹੋ ਕੇ ਇਸ ਸਮਾਜਿਕ ਵਰਤਾਰੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਤਰਕ ਹੈ, ਸਮਝ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਨਾਲੋਂ ਆਰਥਿਕ ਸਾਧਨ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਨ।
ਇੱਕ ਗੱਲ ਹੋਰ ਵੀ ਸਮਝਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਦਲਿਤ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਅਫ਼ਸਰਸ਼ਾਹੀ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਗੂੜ੍ਹਾ ਰਾਬਤਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਰੁਤਬੇ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਸਿਆਸਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਵੀ। ਵਿਆਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੋ ਰੋਸ ਮੁਜ਼ਾਹਰੇ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਹਨ, ਉਹ ਇਸੇ ਨੈੱਟਵਰਕ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਰੋਸ ਮੁਜ਼ਾਹਰਿਆਂ ਨੇ ਸਿਆਸੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਕਾਲੀਆਂ ਦੀ ਨੀਂਦ ਹਰਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।
ਦਲਿਤ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਵਰਗ ਦਾ ਆਪਣਾ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਰੋਲ ਹੈ। ਇਕੱਲੇ ਪਟਿਆਲੇ ਵਿੱਚ ਦੋ ਤਿੰਨ ਪੇਪਰ ਇਸ ਮੰਤਵ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੁਲਵੰਤ ਨਾਰੀਕੇ ਦਾ ਸੀ੍ਰ ਬੇਗਮਪੁਰਾ ਮਿਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ 'ਗੁਸਾਈਆਂ' ਤੇ ਗੁਰਮੀਤ ਕੱਲਰ ਮਾਜਰੀ ਦਾ 'ਹਾਸ਼ੀਆ' ਸਬੂਤ ਵਜੋਂ ਲਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਨਾਮ ਅਕੀਦਾ ਵਰਗੇ ਪੱਤਰਕਾਰ 'ਕੱਖ ਕੰਡੇ' ਵਰਗੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਡੇਰਿਆਂ ਵੱਲ ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਵਹੀਰਾਂ ਘੱਤਣਾ ਸਿੱਖੀ ਲਈ ਕੋਈ ਸ਼ੁਭ ਸੰਕੇਤ ਨਹੀਂ। ਮਾਲਵੇ ਵਿੱਚ ਡੇਰਾ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਦੀ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾੜਾ ਵਧਿਆ ਹੈ। ਦਰਸ਼ਨ ਦਰਸ਼ਕ ਨੂੰ ਜਾਨੋਂ ਮਾਰਨ ਦੀ ਧਮਕੀ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇਤਰਾਜ਼ ਸੀ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਵਿਆਨਾ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ 30 ਸਿੱਖ ਜ਼ਖਮੀ ਕਿਉਂ ਲਿਖਿਆ। ਜ਼ਖਮੀ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਹੁਣ ਜੱਟਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ਨਾਖ਼ਤ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਈ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਜੱਟਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਵਰਤਾਰਾ ਕੋਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਧੀਆ ਨਹੀਂ। ਹਰ ਗੰਭੀਰ ਚਿੰਤਕ, ਹਰ ਗੁਰੂ ਮੰਨਣ ਵਾਲਾ ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਬਰਾਬਰੀ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਹਰ ਪੰਜਾਬੀ ਅੱਜ ਚਿੰਤਤ ਹੈ, ਗੰਭੀਰ ਨਹੀਂ ਹਨ ਤਾਂ ਸੱਤਾ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਗੰਭੀਰ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਤਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਸਿਆਸੀ ਰੋਟੀਆਂ ਸੇਕਣ ਲਈ ਅੱਗ ਬਾਲਣ ਲਈ ਤੀਲੀ ਲਾਉਣ ਨੂੰ ਫਿਰਦੇ ਹਨ। ਲੋੜ ਹੈ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਅਜਿਹੇ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਨੰਗਾ ਕਰਨ ਦੀ ਅਤੇ ਲੋੜ ਹੈ ਸਮਾਜ ਦੇ ਹਰ ਵਰਗ ਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਹੱਕ ਦੇਣ ਦੀ। ਅਜੇ ਵੀ ਮੌਕਾ ਹੈ ਕਿ ਸਨਾਤਨੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦੀ ਰਵਾਇਤਾਂ ਤੋਂ ਖਹਿੜਾ ਛੁਡਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਆਸ਼ੇ ਮੁਤਾਬਕ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵੱਲ ਵਧੀਏ।
ਅਜੀਤ ਵੀਕਲੀ ਲਿੰਕ
... ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹੋ
ਸਿੱਖ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਮੰਨੂ ... - ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦਰਸ਼ਕ
ਸਿੱਖ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਮੰਨੂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ - ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦਰਸ਼ਕ
''ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ ਨੀਚ ਕਿਵੇਂ ਬਣੇ" ਨਾਮਕ ਪੁਸਤਕ ਰਾਹੀਂ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਰਹੇ ਪ੍ਰੋ. ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਲਿਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਦਲਿਤਾਂ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਸਾਹਿਤ ਰਚਿਆ ਹੈ, ਦਾ ਇੱਕ ਲੇਖ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਛਪਣ ਲਈ ਆਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਵਿਆਨਾ ਕਾਂਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਪਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ 'ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ' ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਦਰਦ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਬਾਰੀਕੀ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਭਾਵੁਕ ਹੋ ਕੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।
ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ੋਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਲਿਖਣ ਲੱਗੇ ਕੁੱਝ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੀ ਉਲਾਰ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੋ ਕੁਝ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਜਾਇਜ਼ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਆਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦਲਿਤ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਬੌਧਿਕ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਹੰਢਾਉਂਦੇ ਆਏ ਹਨ। ਅੱਜ ਜੇਕਰ ਕੁੱਝ ਦਲਿਤ ਕੁੱਝ ਚੰਗਾ ਹੰਢਾਉਣ ਜੋਗੇ ਹੋਏ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪਾਸਿਉਂ ਤੋਂ ਹਮਲੇ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ। ਵਿਆਨਾ ਕਾਂਡ ਵੀ ਉਸੇ ਲੜੀ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੇਖ ਦੀਆਂ ਬਾਕੀ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਜੇਕਰ ਛੱਡ ਦੇਈਏ ਤਾਂ ਇੱਕ ਗੱਲ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਵੀ। ਉਹ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਫ਼ੋਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਉਂ ਨਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਲੀਡਰਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਆਈਏ ਅਤੇ ਖ਼ੁਦ ਦਲਿਤ ਗੁਰੂਆਂ ਤੇ ਮਹਾਂ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨਾਲ ਹੀ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰ ਲਈਏ।
ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਪ੍ਰੋ. ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਕਦਮ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤੀ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟਾਈ ਪਰ ਇਹ ਚੇਤਾਵਨੀ ਜ਼ਰੂਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਤਾਂ ਇਹ ਭਾਣਾ ਵਾਪਰ ਵੀ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਜੇਕਰ ਆਪਾਂ ਨਿਰਪੱਖ ਹੋ ਕੇ ਸੋਚੀਏ ਤਾਂ ਇਹ ਧਾਰਮਿਕ ਵਰਤਾਰਾ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਕਿਧਰ ਲਿਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਿਆਸੀ ਲੀਡਰਾਂ ਅਤੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਹੀ ਸੋਚਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਜ਼ਾਤ ਪਾਤ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਹੁਣ ਤੱਕ ਜ਼ਾਤ ਪਾਤ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ ਪਰ ਜੋ ਹਾਲ ਬਾਕੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੈ ਉਹ ਹਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਦਲਿਤ ਪੁਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਪਰ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਲਿਤ ਪਾਠੀ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਰਾਗੀ ਸਿੰਘ ਵੀ। ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਰਹਿ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਪਦਮਸ੍ਰੀ ਭਾਈ ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹਜ਼ੂਰੀ ਰਾਗੀ ਹਨ। ਪਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਹਨ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦਲਿਤ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਵੀ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਤਕਰੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹਨ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਸਥਾ ਡੇਰਿਆਂ ਜਾਂ ਦੇਹਧਾਰੀ ਗੁਰੂਆਂ ਵਿੱਚ ਬਣਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਲੇਕਿਨ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਲੀਡਰਾਂ ਤੇ ਸਿੱਖ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲਿਆ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਮੁੱਢੋਂ ਹੀ ਗ਼ਲਤੀ ਕਰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਡਾ. ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਕਰੋੜਾਂ ਦਲਿਤਾਂ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਬਣਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਉਦੋਂ ਅਖੌਤੀ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਅੰਦਰ ਅਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਮਹਾਨ ਘਟਨਾ ਸਾਰਥਿਕ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੱਤੀ।
ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਵੀ ਇਹੀ ਹਾਲ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਦੇਖ ਲਵੋ ਜਾਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੂੰ ਦੇਖ ਲਵੋ-ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਦਲਿਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਮਾਣ ਸਤਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਜਿਸ ਦੇ ਉਹ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ। ਉਥੋਂ ਹੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਬੂਲਦੀ ਹੈ। ਉਥੇ ਤਾਂ ਦਲਿਤਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਨਫ਼ਰਤ ਦੀ ਨਿਗਾਹ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਤਾਂ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਦਲਿਤ ਸਰਪੰਚ ਦੀ ਇਹ ਜੁਅਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਥਿਤ ਵੱਡੀ ਜ਼ਾਤ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾ ਸਕੇ। ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਫ਼ਰਤ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਦਲਿਤ ਲੰਗਰ ਵਰਤਾਉਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਲੰਗਰ ਖਾਣਾ ਹੀ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਇਸ ਸਮਾਜਿਕ ਜਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਤਕਰੇ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਜਾਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੇ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਦਮ ਨਹੀਂ ਉਠਾਏ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਦਲਿਤਾਂ ਨੂੰ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਅਲੱਗ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਕਾਇਮ ਕਰਨੇ ਪੈ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਨਫ਼ਰਤ ਦਾ ਲਾਭ ਕੁੱਝ ਡੇਰੇ ਉਠਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਡੇਰੇ ਦਲਿਤਾਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਲਈ ਚੁਣੌਤੀ ਬਣ ਰਹੇ ਹਨ। ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਦੌਰਾਨ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਖ਼ਮਿਆਜ਼ਾ ਭੁਗਤ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਨੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਕੇ ਦਲਿਤ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲੋਂ ਪਾਸਾ ਹੀ ਵੱਟ ਗਏ ਕਿਉਂਕਿ ਸੌਦੇ ਸਾਧ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਨਾਲ ਰੋਟੀ-ਬੇਟੀ ਦੀ ਸਾਂਝ ਤੋੜਨ ਦਾ ਜੋ ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਜਾਰੀ ਹੋਇਆ ਉਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਬਾਈਕਾਟ ਹੋ ਗਿਆ। ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਹੁਣ ਸਮੇਂ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ ਲਈ, ਪੁੱਤਰ ਜੰਮਣ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਲਈ ਅਤੇ ਮਰਗ ਦੇ ਭੋਗ ਲਈ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਇਹ ਪ੍ਰੇਮੀ ਭਾਵੇਂ ਡੇਰੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਘਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਹੀ ਪਾਠ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖੀ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰੇਮ ਸੀ। ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬੰਦਸ਼ਾਂ ਲੱਗ ਗਈਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਲੱਗ ਗਈਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਿੱਖੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਚੱਲਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸੌਦੇ ਸਾਧ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਜੋ ਇਹ ਸਖ਼ਤ ਕਦਮ ਚੁੱਕਿਆ ਉਸ ਨੇ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ 'ਚ ਅਰਦਾਸ ਕਰਨ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਹੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।
ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਲ੍ਹਣ ਕਾਂਡ ਇਸੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਤਕਰੇ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ। ਹੁਣ ਵਿਆਨਾ ਕਾਂਡ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਕਾਂਡ ਅੱਗੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿਣਗੇ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਮੰਨੂ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢੇ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਜੋ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਚੱਲ ਕੇ ਸਭ ਨੂੰ ਮਾਨ ਸਤਿਕਾਰ ਦੇਣਾ ਹੀ ਪਵੇਗਾ। ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਬਹੁਤੇ ਦਲਿਤ ਆਪਣੇ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲੋਂ 'ਸਿੰਘ' ਹਟਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਣਗੇ।
ਅਜੀਤ ਵੀਕਲੀ ਲਿੰਕ
... ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹੋ
''ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ ਨੀਚ ਕਿਵੇਂ ਬਣੇ" ਨਾਮਕ ਪੁਸਤਕ ਰਾਹੀਂ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਰਹੇ ਪ੍ਰੋ. ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਲਿਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਦਲਿਤਾਂ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਸਾਹਿਤ ਰਚਿਆ ਹੈ, ਦਾ ਇੱਕ ਲੇਖ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਛਪਣ ਲਈ ਆਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਵਿਆਨਾ ਕਾਂਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਪਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ 'ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ' ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਦਰਦ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਬਾਰੀਕੀ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਭਾਵੁਕ ਹੋ ਕੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।
ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ੋਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਲਿਖਣ ਲੱਗੇ ਕੁੱਝ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੀ ਉਲਾਰ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੋ ਕੁਝ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਜਾਇਜ਼ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਆਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦਲਿਤ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਬੌਧਿਕ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਹੰਢਾਉਂਦੇ ਆਏ ਹਨ। ਅੱਜ ਜੇਕਰ ਕੁੱਝ ਦਲਿਤ ਕੁੱਝ ਚੰਗਾ ਹੰਢਾਉਣ ਜੋਗੇ ਹੋਏ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪਾਸਿਉਂ ਤੋਂ ਹਮਲੇ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ। ਵਿਆਨਾ ਕਾਂਡ ਵੀ ਉਸੇ ਲੜੀ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੇਖ ਦੀਆਂ ਬਾਕੀ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਜੇਕਰ ਛੱਡ ਦੇਈਏ ਤਾਂ ਇੱਕ ਗੱਲ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਵੀ। ਉਹ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਫ਼ੋਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਉਂ ਨਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਲੀਡਰਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਆਈਏ ਅਤੇ ਖ਼ੁਦ ਦਲਿਤ ਗੁਰੂਆਂ ਤੇ ਮਹਾਂ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨਾਲ ਹੀ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰ ਲਈਏ।
ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਪ੍ਰੋ. ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਕਦਮ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤੀ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟਾਈ ਪਰ ਇਹ ਚੇਤਾਵਨੀ ਜ਼ਰੂਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਤਾਂ ਇਹ ਭਾਣਾ ਵਾਪਰ ਵੀ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਜੇਕਰ ਆਪਾਂ ਨਿਰਪੱਖ ਹੋ ਕੇ ਸੋਚੀਏ ਤਾਂ ਇਹ ਧਾਰਮਿਕ ਵਰਤਾਰਾ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਕਿਧਰ ਲਿਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਿਆਸੀ ਲੀਡਰਾਂ ਅਤੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਹੀ ਸੋਚਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਜ਼ਾਤ ਪਾਤ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਹੁਣ ਤੱਕ ਜ਼ਾਤ ਪਾਤ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ ਪਰ ਜੋ ਹਾਲ ਬਾਕੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੈ ਉਹ ਹਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਦਲਿਤ ਪੁਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਪਰ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਲਿਤ ਪਾਠੀ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਰਾਗੀ ਸਿੰਘ ਵੀ। ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਰਹਿ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਪਦਮਸ੍ਰੀ ਭਾਈ ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹਜ਼ੂਰੀ ਰਾਗੀ ਹਨ। ਪਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਹਨ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦਲਿਤ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਵੀ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਤਕਰੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹਨ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਸਥਾ ਡੇਰਿਆਂ ਜਾਂ ਦੇਹਧਾਰੀ ਗੁਰੂਆਂ ਵਿੱਚ ਬਣਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਲੇਕਿਨ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਲੀਡਰਾਂ ਤੇ ਸਿੱਖ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲਿਆ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਮੁੱਢੋਂ ਹੀ ਗ਼ਲਤੀ ਕਰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਡਾ. ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਕਰੋੜਾਂ ਦਲਿਤਾਂ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਬਣਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਉਦੋਂ ਅਖੌਤੀ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਅੰਦਰ ਅਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਮਹਾਨ ਘਟਨਾ ਸਾਰਥਿਕ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੱਤੀ।
ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਵੀ ਇਹੀ ਹਾਲ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਦੇਖ ਲਵੋ ਜਾਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੂੰ ਦੇਖ ਲਵੋ-ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਦਲਿਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਮਾਣ ਸਤਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਜਿਸ ਦੇ ਉਹ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ। ਉਥੋਂ ਹੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਬੂਲਦੀ ਹੈ। ਉਥੇ ਤਾਂ ਦਲਿਤਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਨਫ਼ਰਤ ਦੀ ਨਿਗਾਹ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਤਾਂ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਦਲਿਤ ਸਰਪੰਚ ਦੀ ਇਹ ਜੁਅਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਥਿਤ ਵੱਡੀ ਜ਼ਾਤ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾ ਸਕੇ। ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਫ਼ਰਤ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਦਲਿਤ ਲੰਗਰ ਵਰਤਾਉਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਲੰਗਰ ਖਾਣਾ ਹੀ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਇਸ ਸਮਾਜਿਕ ਜਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਤਕਰੇ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਜਾਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੇ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਦਮ ਨਹੀਂ ਉਠਾਏ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਦਲਿਤਾਂ ਨੂੰ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਅਲੱਗ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਕਾਇਮ ਕਰਨੇ ਪੈ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਨਫ਼ਰਤ ਦਾ ਲਾਭ ਕੁੱਝ ਡੇਰੇ ਉਠਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਡੇਰੇ ਦਲਿਤਾਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਲਈ ਚੁਣੌਤੀ ਬਣ ਰਹੇ ਹਨ। ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਦੌਰਾਨ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਖ਼ਮਿਆਜ਼ਾ ਭੁਗਤ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਨੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਕੇ ਦਲਿਤ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲੋਂ ਪਾਸਾ ਹੀ ਵੱਟ ਗਏ ਕਿਉਂਕਿ ਸੌਦੇ ਸਾਧ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਨਾਲ ਰੋਟੀ-ਬੇਟੀ ਦੀ ਸਾਂਝ ਤੋੜਨ ਦਾ ਜੋ ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਜਾਰੀ ਹੋਇਆ ਉਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਬਾਈਕਾਟ ਹੋ ਗਿਆ। ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਹੁਣ ਸਮੇਂ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ ਲਈ, ਪੁੱਤਰ ਜੰਮਣ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਲਈ ਅਤੇ ਮਰਗ ਦੇ ਭੋਗ ਲਈ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਇਹ ਪ੍ਰੇਮੀ ਭਾਵੇਂ ਡੇਰੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਘਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਹੀ ਪਾਠ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖੀ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰੇਮ ਸੀ। ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬੰਦਸ਼ਾਂ ਲੱਗ ਗਈਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਲੱਗ ਗਈਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਿੱਖੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਚੱਲਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸੌਦੇ ਸਾਧ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਜੋ ਇਹ ਸਖ਼ਤ ਕਦਮ ਚੁੱਕਿਆ ਉਸ ਨੇ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ 'ਚ ਅਰਦਾਸ ਕਰਨ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਹੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।
ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਲ੍ਹਣ ਕਾਂਡ ਇਸੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਤਕਰੇ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ। ਹੁਣ ਵਿਆਨਾ ਕਾਂਡ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਕਾਂਡ ਅੱਗੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿਣਗੇ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਮੰਨੂ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢੇ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਜੋ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਚੱਲ ਕੇ ਸਭ ਨੂੰ ਮਾਨ ਸਤਿਕਾਰ ਦੇਣਾ ਹੀ ਪਵੇਗਾ। ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਬਹੁਤੇ ਦਲਿਤ ਆਪਣੇ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲੋਂ 'ਸਿੰਘ' ਹਟਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਣਗੇ।
ਅਜੀਤ ਵੀਕਲੀ ਲਿੰਕ
... ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹੋ
ਟੁੱਟ ਰਹੀ ਹੈ ਸਾਂਝ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਰਵਿਦਾਸੀਆਂ ਦੀ - ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ
ਇਹ ਗੱਲ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਫ਼ਸੋਸ ਨਾਲ ਲਿਖਣੀ ਪੈ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਰਵਿਦਾਸੀਆ ਭਾਈਚਾਰਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚਕਾਰ ਜਿਹੜੀ ਸਾਂਝ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਚੱਲਦੀ ਆ ਰਹੀ ਸੀ, ਉਹ ਟੁੱਟਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਸੰਤ ਰਾਮਾਨੰਦ ਜੀ ਦੇ ਭੋਗ ਮੌਕੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸਿਰਫ਼ ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਦੇ 40 ਸ਼ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਹੀ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 11 ਜੂਨ ਨੂੰ ਸੰਤ ਸਰਵਣ ਦਾਸ ਦੀ ਬਰਸੀ ਮੌਕੇ ਵੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਦਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਡੇਰਾ ਸੱਚਖੰਡ ਬੱਲਾਂ ਵਿਖੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਰਵਾਇਤ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਵੱਖਰੀ ਹੈ ਕਿ ਭੋਗ ਪਾਉਣ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਹੋਵੇ।ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਇੱਕ ਲੇਖ 'ਸਿੱਖ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਮਨੂੰ ਨੂੰ ਕਢਣਾ' ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਮੈਂ ਪ੍ਰੋ. ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਰਵਿਦਾਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਫ਼ੋਨ ਆ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਉਂ ਨਾ ਆਪਾਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਈਏ ਅਤੇ ਖ਼ੁਦ ਦਲਿਤ ਗੁਰੂਆਂ ਅਤੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨਾਲ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰ ਲਈਏ। ਮੈਂ ਉਦੋਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸਮਾਜਿਕ ਵੰਡ ਪਵੇਗੀ, ਜੋ ਨਫ਼ਰਤ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਸ ਲਈ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ, ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਕ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਹਾਲੇ ਸੋਚਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਕਿ ਇਹ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਆਰੰਭ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।
ਇਹ ਜੋ ਕੁੱਝ ਵਾਪਰਿਆ ਹੈ, ਉਸ ਲਈ ਡੇਰਾ ਸੱਚਖੰਡ ਬੱਲਾਂ ਵਾਲੇ ਸੰਤਾਂ ਅਤੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਅਖਵਾਉਂਦੇ। ਉਹ ਹਿੰਦੂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਅਖਵਾਉਂਦੇ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਰਵਿਦਾਸੀਏ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਧਾਰਮਿਕ ਸਾਂਝ ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ। ਉਹ ਵੀ ਪੂਰੇ ਮਾਣ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ। ਇਹ ਬਾਣੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦਰਜ ਹੋਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦ ਐਨਾ ਭਾਰੂ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਦਲਿਤ ਨੂੰ ਕੋਈ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦ 'ਤੇ ਚੋਟ ਕਰਦਿਆਂ, ਉਸ ਮੌਕੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ, ਬਿਨਾਂ ਜ਼ਾਤੀ ਭੇਦਭਾਵ ਤੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕੀਤੀ।
ਇਹ ਹੁਣ ਰਵਿਦਾਸੀਆ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸੋਚ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਸਾਂਝ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਜਿਹੜੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸੰਤ ਰਾਮਾਨੰਦ ਦਾ ਕਤਲ ਕੀਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤ। ਪਰ ਪੂਰੀ ਕੌਮ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਠਹਿਰਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਸੰਤ ਰਾਮਾਨੰਦ ਦੇ ਕਤਲ ਨਾਲ ਜਿੰਨਾ ਦੁੱਖ ਰਵਿਦਾਸੀਆ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਉਸ ਦੁੱਖ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਵੀ ਭਾਈਵਾਲ ਹੈ। ਹਾਂ, ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮੈਂ ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕੁੱਝ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜੋ ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਮੰਦਭਾਗੀ ਘਟਨਾ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਲਾਂਜਲੀ ਨਹੀਂ ਦਿਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਮੌਜੂਦਾ ਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਆਤਮ-ਪੜਚੋਲ ਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਦਲਿਤ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਮਾਣ-ਸਤਿਕਾਰ ਨਾ ਦਿਤਾ ਤਾਂ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੰਡੀਆਂ ਹੋਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੱਧ ਜਾਣਗੀਆਂ।
ਮੌਜੂਦਾ ਵਾਪਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ 'ਤੇ ਅਸਰ ਹੋਇਆ ਵੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਅਖ਼ਬਾਰ 'ਟਾਈਮਜ਼ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ' ਨੇ ਖ਼ਬਰ ਛਾਪੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪਹਿਲ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਇਹ ਕੰਮ ਕਰਨਗੇ ਕਿ ਉਹ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਸਿਵਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕਰਵਾਉਣਗੇ। ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇਹ ਚੰਗੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਜ਼ਾਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ 'ਤੇ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਮੁੜ ਨਵੇਂ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚਲੀਆਂ ਕਥਿਤ ਉੱਚ ਜ਼ਾਤਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਾਤੀ ਘੁਮੰਡ ਤੋਂ ਵਰਜਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਦੱਸੇ ਰਾਹ 'ਤੇ ਚੱਲਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਸੋਚ ਦੇ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਤ ਰਾਮਾਨੰਦ ਜੀ ਦਾ ਕਤਲ ਇਸ ਲਈ ਹੋਇਆ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਿੱਖ ਮਰਿਆਦਾ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਅਣਗਿਣਤ 'ਸਿੱਖ ਸੰਤ' ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਸਿੱਖ ਮਰਿਆਦਾ ਦੀਆਂ ਧੱਜੀਆਂ ਉਡਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਫ਼ਸੋਸ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਸੰਤਾਂ' ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਲੀਡਰਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਵੀ ਹਾਸਲ ਹੈ।
ਇਸ ਦੀ ਤਾਜ਼ਾ ਉਦਾਹਰਣ ਬਾਬਾ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸਿਹੌੜੇ ਵਾਲੇ ਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਇੱਕ ਫ਼ਿਲਮ www.youtube.com 'ਤੇ ਪਈ ਹੈ। ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਸਿਹੌੜੇ ਵਾਲਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬੈਠਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਇੱਕ ਗਡਵਈ, ਰੇਸ਼ਮੀ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਤੇ 'ਚੌਰ' ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੱਦ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਸ 'ਬਾਬੇ' ਉੱਤੇ ਰੁਮਾਲਾ ਵੀ ਚੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁਖ ਲੀਡਰ ਕੁਹਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸ੍ਰ. ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅੱਗੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਾਧ ਸਿਹੌੜੇ ਵਾਲੇ ਦੇ ਪੈਰਾਂ 'ਚ ਵੀ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਮਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਅਪਣੇ ਸੰਬੋਧਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜੇ ਕਿਸੇ ਲੀਡਰ ਨੂੰ ਉਹ ਮਾਣ-ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਬਾਬਾ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸਿਹੌੜੇ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਇਸ ਸੰਤ ਦੀਆਂ ਉਕਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ 'ਤੇ 300 ਸਾਲਾ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਅਨੋਖੀ ਰਵਾਇਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਥੇ ਉਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਤਿਲਕ ਲਗਾ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਤਵੰਤੇ ਸੱਜਣਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਤਿਲਕ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ, ਉਥੇ ਅਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਦੇ ਵੀ ਤਿਲਕ ਕੀਤਾ।
ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਇਹ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਬਾ ਸਿਹੌੜੇ ਵਾਲਾ, ਜੋ ਕੁੱਝ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਹ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਿੱਖ ਰਵਾਇਤਾਂ ਹਨ? ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਤਾਂ ਇਤਰਾਜ਼ ਹੈ ਕਿ ਰਾਧਾ ਸਵਾਮੀ, ਡੇਰਾ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਜਾਂ ਡੇਰਾ ਸੱਚਖੰਡ ਬੱਲਾਂ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖੀ ਰਵਾਇਤਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਅਜਿਹੇ ਬਾਬਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਕੀ ਸੋਚ ਹੈ ਜੋ ਕਹਾਉਂਦੇ 'ਸਿੱਖ ਸੰਤ' ਹਨ ਪਰ ਰਵਾਇਤਾਂ ਮਨਮੁਖਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਿਆਸੀ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਬਿਆਂ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਡਿੱਗ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਸੰਤਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛੋ ਕਿ ਉਹ ਸਿੱਖੀ ਨੂੰ ਕਿਸ ਪਾਸੇ ਲਿਜਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਦਿਨ-ਬ-ਦਿਨ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਵੀ ਅਤੇ ਤਖ਼ਤਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਪਿੰਡਾਂ ਵੱਲ ਮੂੰਹ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਥੇ ਜੋ ਕੁੱਝ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸੱਭ ਕੁੱਝ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਠੇਕੇਦਾਰ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਿੱਖੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਰਵਾਇਤਾਂ ਦੀ ਬੇਕਦਰੀ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਪਾਠ ਵੀ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਜ਼ਾਤੀ ਘੁਮੰਡ ਨੂੰ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ਤਾਂ ਵੰਡੀਆਂ ਹੋਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਧਣਗੀਆਂ ਅਤੇ ਡੇਰੇ ਦਲਿਤਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਹੋਰ ਤਾਕਤਵਰ ਹੋ ਜਾਣਗੇ। ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਲਈ ਅੱਜ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਚੁਨੌਤੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਟੁੱਟ-ਭੱਜ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀ ਹੁਣ ਵੀ ਗੰਭੀਰ ਨਾ ਹੋਏ ਤਾਂ ਹੋਰ ਜ਼ਾਤਾਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪੋਥੀਆਂ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ।
-ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦਰਸ਼ਕ
ਸੰਪਾਦਕ
ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਚੜ੍ਹਦੀਕਲਾ, ਪਟਿਆਲਾ
ਅਜੀਤ ਵੀਕਲੀ ਲਿੰਕ
... ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹੋ
ਡਾ. ਜਸਬੀਰ ਕੌਰ ਦੀ ਲੇਖ ਸੰਬੰਧੀ - ਡਾ. ਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ
ਡਾ. ਜਸਬੀਰ ਕੌਰ ਦੀ ਟਿੱਪਣੀ ਆਖਿਰ ਕਿਉਂ ਤੇ ਕਦੋਂ ਤਕ? ਪੜ੍ਹੀ। ਪਹਿਲੀ ਨਜ਼ਰੇ ਇਹ ਟਿੱਪਣੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਸਾਨੂੰ ਹੋਰ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਕੇ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਇਹ ਮਸਲਾ ਕੇਵਲ ਸੋਚ ਸਮਝ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਬਰਬਾਦ ਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸੋਚਣ ਵਾਲ਼ੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਕਿਉਂ ਆਇਆ? ਜਿਹੜੇ ਅਕਾਡਮੀਸ਼ੀਅਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਾਵਾਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਡੇਰਾਵਾਦ ਨਾਲ਼ ਜੋੜਿਆ ਹੈ। ਕੁਝ ਨੇ ਅਗਾਂਹ ਜਾ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਲੋਂ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਨੂੰ ਸੱਟ ਮਾਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸਹਿਜਧਾਰੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਦਲਿਤ ਗੁਰੁ ਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਰਵਿਦਾਸ ਦੀ ਬਾਣੀ ਇਸ ਵਿਚ ਦਰਜ ਹੈ। ਪਰ ਗੁਰੂਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ਼ ਹੁੰਦੇ ਭੇਦ ਭਾਵਾਂ ਕਾਰਣ ਅਤੇ ਡੇਰਾਵਾਦੀਆਂ ਵਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਪੰਗਤਾਂ ਲੁਆਉਣ ਕਾਰਣ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹੀਣਾ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਤੇ ਡੇਰਿਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰ ਲਈ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ਼ ਉਹ ਭਾਵੁਕਤਾ ਦੀ ਹੱਦ ਤਕ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੇ ਕੋਈ ਮਾੜੀ ਮੋਟੀ ਖਰੌਂਚ ਵੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਹਿੰਸਕ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਣ-ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।ਪਰ ਇਥੋਂ ਵੀ ਅਗਾਂਹ ਜਾ ਕੇ ਸਮੁੱਚੇ ਮਾਹੌਲ ਦਾ ਜਾਇਜ਼ਾ ਲੈਣਾ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜੱਟ ਕਿਸਾਨੀ, ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਾਲ਼ਾ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ-ਪਾਣੀ ਮੁਫਤ ਦੇ ਕੇ ਇਕ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਕਰੋੜਾਂ ਦਾ ਘਾਟਾ ਜਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਰ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਘਰੀਂ ਪੰਜਾਹ-ਸੌ ਯੂਨਿਟਾਂ ਮਾਫ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਪਰ ਅਹਿਸਾਨ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਗੱਲ ਇਥੇ ਹੀ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਸਾਰੇ ਦਾ ਸਾਰਾ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਮਾਹੌਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਿਰਜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਗੀਤ ਜੱਟਾਂ ਦੇ, 'ਇਕ ਪਾਸੇ ਸਰਦਾਰ ਕੱਲਾ' ਵਰਗੇ ਛਾਵਨਵਾਦੀ ਗੀਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਾਹਮਣੇ ਬੈਠੇ ਹਿੰਦੂਆਂ/ਦਲਿਤਾਂ ਸਭ ਦਾ ਮੁੰਹ ਚਿੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਛਵੀਆਂ- ਗੰਡਾਸੀਆਂ, ਪਸਤੌਲ-ਰਫਲਾਂ ਤਾਂ ਆਮ ਗੀਤਾਂ ਵਿਚ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਮੁੰਹ ਚਿੜ੍ਹਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਜੱਟ ਦੇ ਸ਼ਰਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਉੱਚੀਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਗਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬਦਲਾ ਲੈਣ, ਕਬਜ਼ਾ ਲੈਣ ਲਈ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਅਦਰਸ਼ਿਆ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੇਮ ਸੰਬੰਧਾਂ ਵਿਚ ਵੈਲੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਬੋਲ ਬਾਲਾ ਹੈ।
ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਅੰਦਰੇ ਅੰਦਰ ਵਿਰੋਧੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਉਸਲ਼ਵੱਟੇ ਲੈਂਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਮਾਹੌਲ ਮਿਲ਼ਦਿਆਂ ਹੀ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ਼ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਕੱਲਿਆਂ-ਕਾਰ੍ਹਿਆਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਮਾਰ ਕੁੱਟ ਕੇ ਚੁੱਪ ਕਰਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰੰਤੂ 'ਭੀੜ' ਜੇ ਆਪ ਮੁਹਾਰੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਰੋਕ ਸਕਣਾ ਇਨਾਂ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਗੁਬਾਰ ਨਿਕਲ਼ਣ ਬਾਦ ਹੀ ਹੌਲ਼ੀ ਹੌਲ਼ੀ ਮਾਹੌਲ ਸ਼ਾਂਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਸੰਪ੍ਰਦਾਇਕ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, ਕਿਸੇ ਇਕ ਜਾਇਦਾਦ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੀ ਵਸੋਂ ਨੂੰ ਹੀ ਉਪਰ ਚੁਕਿੱਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਦੂਸਰੀ ਵਸੋਂ ਸਤ ਕੇ ਅਜਿਹੇ ਰਸਤੇ ਅਖਤਿਆਰ ਕਰਦੀ ਰਹੇਗੀ। ਸਾਰੇ ਸਿਆਣਿਆਂ ਨੂੰ ਬੈਠ ਕੇ ਬਣ ਰਹੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਨੱਥ ਪਾਉਣ ਦੇ ਯਤਨ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
ਜੇ ਅਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗੇ ਤਾਂ ਆਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਡੇ ਨਤੀਜੇ ਭੁਗਤਣੇ ਪੈ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਡਾ. ਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ,
ਪ੍ਰੋਫੇਸਰ, ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਭਾਗ,
ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ-136119
ਹਰਿਆਣਾ (ਇੰਡੀਆ)
ਲਿਖਾਰੀ ਪੰਨਾ ਲਿੰਕ
... ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹੋ
ਵਾਇਆ ਵਿਆਨਾ ਸੜੇ ਪੰਜਾਬ ... - ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੌਲੀ
ਦੋ ਸ਼ਬਦ
ਯੂਰਪੀਨ ਮੁਲਕ ਆਸਟਰੀਆ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਿਆਨਾ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ’ਚ ਵਾਪਰੇ ਗੋਲੀ ਕਾਂਡ ਦੀਆਂ ਲਪਟਾਂ ਨੇ ਕੁਝ ਹੀ ਪਲਾਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਭਾਂਬੜ ਮਚਾ ਦਿੱਤੇ। ਲੁਧਿਆਣਾ, ਜਲੰਧਰ, ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਅਤੇ ਫ਼ਗਵਾੜਾ ਵਿਚ ਕਰਫ਼ਿਊ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਪਰ ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਤੇ ਜਨਤਕ ਸੰਪਤੀ ਦਾ ਵੱਡੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇਸ ਗੁੱਸੇ ਦੇ ਕੀ ਹਨ ਕਾਰਨ? ਅਤੇ ਇਸ ਸਮੁੱਚੇ ਮਾਮਲੇ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ ’ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਰਿਪੋਰਟ।--ਲਿਖਾਰੀ
ਵਾਇਆ ਵਿਆਨਾ ਸੜੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਚੰਗਿਆੜੀ ਕਿੱਥੇ? - ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੌਲੀ
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਦਲਿਤਾਂ ਅਤੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਾਇਆ ਵਿਆਨਾ ਹੋ ਕੇ ਮੁੜ ਸੂਬੇ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚੀ ਅਤੇ ਦੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਦੇਖਦਿਆਂ ਕੁਝ ਕੁ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿਚ ਸਮੁੱਚਾ ਪੰਜਾਬ ਬਲਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ। ਅਜਿਹੀ ਮਾਰਧਾੜ ਅਤੇ ਭੰਨਤੋੜ ਦਾ ਮੰਜ਼ਰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਸੜਕਾਂ ਉੱਤੇ ਉੱਤਰੀ ਇਸ ਭੀੜ ਨੇ ਜਿਸ ਅੱਗ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰੀ ਤੇ ਜਨਤਕ ਜਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਫ਼ੂਕ ਕੇ ਆਪਣੇ ਗੁੱਸੇ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕੀਤਾ, ਉਸ ਦੀ ਚਿੰਗਿਆੜੀ ਕਿੱਥੇ ਹੈ? ਇਹ ਸਵਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬੌਧਿਕ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਹਲਕਿਆਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਤਾਜ਼ਾ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਯੂਰਪੀਨ ਦੇਸ਼ ਆਸਟਰੀਆ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਿਆਨਾ ਦੇ ਇਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਵਾਪਰਿਆ ਗੋਲੀ ਕਾਂਡ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਡੇਰਾ ਸਚਖੰਡ ਬੱਲਾਂ ਦੇ ਗੱਦੀਨਸ਼ੀਨ ਸੰਤ ਨਿਰੰਜਣ ਦਾਸ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੇਵਾਦਾਰ ਸੰਤ ਰਾਮਾਨੰਦ ਉੱਤੇ ਇੱਥੇ 24-05-09 ਐਤਵਾਰ ਸ਼ਾਮੀ 5 ਕੁ ਵਜੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਲੋਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿਚ ਸੰਤ ਰਾਮਾਨੰਦ ਦਮ ਤੋੜ ਗਏ, ਜਦਕਿ ਸੰਤ ਨਿਰੰਜਣ ਦਾਸ ਅਤੇ 15 ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿਚ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਪਿੱਛੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹਨ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਆਸਟਰੀਆ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਕੋਈ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਪਰ ਜੇਕਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਵਿਦਾਸ ਕਮੇਟੀ ਵਿਆਨਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ ਮਾਹੀ ਦੀ ਮੰਨੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ
1) ਇਹ ਹਮਲਾ ਵਿਆਨਾ ਵਿਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਾਰਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਦਾਅਵੇ ਪਿੱਛੇ ਦਲੀਲ ਦਿੰਦਿਆਂ ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਕਥਿਤ ਉੱਚੀ ਜਾਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਮਾੜੇ-ਮੋਟੇ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਰੋਟੀ ਖਾਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਆ ਵਸੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਚੰਗਾ ਪੈਸਾ ਕਮਾਇਆ ਅਤੇ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਉਮੈ ਅਜੇ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਕਮੀਨ ਹੀ ਸਮਝਦੀ ਹੈ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾਅਵਿਆਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਕੰਵਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ ਅਤੇ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਰਹਿ ਰਹੇ ਮੁਖੀ ਵਧਾਵਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਾਕਾਇਦਾ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਪ੍ਰੈੱਸ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕਰਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਾ ਹੈ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਦਰਾੜ ਪਾਉਣੀ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
2) ਕੁਝ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਵੱਧ ਆਮਦਨ ਵਾਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਿਆਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਜੋਂ ਵੀ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਨ। ਵਿਆਨਾ ਦੀ ਹੀ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਇਥੋਂ ਦੀ ਰੁਡੋਲਸ਼ੀਮ ਸਟਰੀਟ ਵਿਚ ਇਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀ, ਜਿਸ ’ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਇਸੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਵੱਖਰਾ ਗੁਰੂ ਘਰ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰਵੱਈਏ ਕਾਰਨ ਵਧੇਰੇ ਲੋਕ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ।
3) ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਹੁਣ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਆਹ-ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਹੋਰ ਰਸਮਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਆਪਣੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦੂਜੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਆਮਦਨ ਘਟ ਗਈ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਦੂਜੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਾਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਖਫ਼ਾ ਸਨ।
ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਆਸਥਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਦੀ ਬਾਣੀ ਇਸ ਵਿਚ ਦਰਜ ਹੈ। ਪਰ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੀ ਦੇਹਧਾਰੀ ਗੁਰੂ ਦੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਵੀ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਿਆਦਾ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਲਿਖਤੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸੰਤ ਨਿਰੰਜਣ ਦਾਸ ਨੂੰ ਧਮਕੀ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
ਸੰਤ ਨਿਰੰਜਣ ਦਾਸ ਹਰ ਸਾਲ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਦੌਰੇ ’ਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਹਨ। ਇਸ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਵਿਆਨਾ ਗਏ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਿੱਥੀ ਗਈ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਤਹਿਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਪਰ ਉਹ ਤਾਂ ਬਚ ਗਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੇਵਾਦਾਰ ਸੰਤ ਰਾਮਾਨੰਦ ਦੀ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਅਤੇ ਡੇਰੇ ਅਤੇ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਉੱਤੇ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਡਾ. ਰੌਣਕੀ ਰਾਮ ਵਿਆਨਾ ਦੀ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੋ ਕੁਝ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਉਸਨੂੰ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਗੁੱਸੇ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਅਜੇ ਵੀ ਦਲਿਤਾਂ ਨੂੰ ਬਣਦਾ ਮਾਣ-ਸਤਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ। ਪੰਜ ਸਦੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੀ ਨੀਂਹ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਸਣੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਾ-ਬਰਾਬਰੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਅਫ਼ਸੋਸ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਦਲਿਤਾਂ ਅਤੇ ਜੱਟ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਨ। ਦਲਿਤਾਂ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਜੱਟ ਆਪਣੇ ਖੂਹਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਭਰਨ ਦਿੰਦੇ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ਦਲਿਤ ਆਪਣੇ ਕਿਸੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰ ਦਾ ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨ ਘਾਟ ’ਤੇ ਅੰਤਮ ਸਸਕਾਰ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਦਲਿਤਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖੀ ਤੋਂ ਮੋਹ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਡੇਰਿਆਂ ’ਚ ਜਾਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਹੀ ਡਾ. ਜੇ.ਐਸ. ਗਰੇਵਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਡੇਰਾ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਵਿਵਾਦ ਨੇ ਇਸ ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਡੂੰਘਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਡੇਰਾ ਵਿਵਾਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਲਿਤ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਗੁੱਸਾ ਹੋਰ ਵਧ ਗਿਆ। ਇਸੇ ਗੁੱਸੇ ਅਤੇ ਰੋਸ ਵਿਚ ਡੇਰਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਲੁਕੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਡੇਰਾ ਸਚਖੰਡ ਬੱਲਾਂ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੈ ਇਸ ਵਿਚ ਆਸਥਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਲੋਕ ਦਲਿਤ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਡੇਰਾ ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਬਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੰਤ ਨਿਰੰਜਣ ਦਾਸ ਇਸ ਡੇਰੇ ਦੇ ਮੁਖੀ ਹਨ। ਕਰੀਬ ਪਿਛਲੇ 6 ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਇਸ ਡੇਰੇ ਵਿਚ ਲੋਕ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਡੇਰਾ ਦੁਆਬੇ ਵਿਚ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 50 ਫ਼ੀਸਦੀ ਦਲਿਤ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 80 ਫ਼ੀਸਦੀ ਆਦਿ ਧਰਮੀ ਹਨ। ਦਲਿਤ ਆਗੂਆਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਆਦਿ ਧਰਮੀ ਪਰਿਵਾਰ ਹੋਵੇ ਜੋ ਸਚਖੰਡ ਬੱਲਾਂ ਵਾਲੇ ਡੇਰੇ ਨਾਲ ਨਾ ਜੁੜਿਆ ਹੋਵੇ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 29 ਫ਼ੀਸਦੀ ਦਲਿਤ ਵਸੋਂ ਹੈ। ਇਕ ਮੋਟੇ ਜਿਹੇ ਅਨੁਮਾਨ ਮੁਤਾਬਕ ਸਿਰਫ਼ ਦੁਆਬੇ ਵਿਚ ਹੀ ਇਸ ਡੇਰੇ ਦੇ 12-13 ਲੱਖ ਪੈਰੋਕਾਰ ਹਨ। ਇਸ ਡੇਰੇ ਨਾਲ ਪਰਵਾਸੀ ਵੀ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਸੰਤ ਨਿਰੰਜਣ ਦਾਸ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਯੂਰਪੀਨ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਵਾਈ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹਿਮਾਚਲ, ਹਰਿਆਣਾ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿਚ ਅਜਿਹੇ ਡੇਰੇ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਡੇਰਾ ਵਾਰਾਨਸੀ ਵਿਚ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਾਸਤੇ ਅਜੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸੰਤ ਨਿਰੰਜਣ ਦਾਸ ਨੇ 1.25 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਪਾਲਕੀ ਭੇਜੀ ਸੀ। ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਪਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਡੇਰੇ ਵਿਚ ਆਸਥਾ ਦਾ ਅੰਦਾਜਾ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਡੇਰੇ ਵਲੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਚੈਰੇਟੀ ਹਸਪਤਾਲ, ਸਕੂਲ, ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਖੋਲ੍ਹੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਲੋਕ ਬੜੀ ਹੀ ਸ਼ਰਧਾ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਇਸ ਡੇਰੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਕਦੇ ਵੀ ਸੰਤ ਨਿਰੰਜਣ ਦਾਸ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਵਾਦ ਜਾਂ ਵਖ਼ਰੇਵਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਕਈ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਲੋਕ ਤਾਜ਼ਾ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਦਲਿਤਾਂ ਅਤੇ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਵਿਵਾਦ ਮੰਨਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਉਹ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵਲੋਂ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਇਹ ਪ੍ਰੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਕਾਰਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਨਿੰਦਾ ਲਈ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਆਮਦਨ ਵਾਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਿਆਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਜੋਂ ਦੇਖ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਵਿਆਨਾ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਹੋਈ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਵੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਕੋਈ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਹਿੰਸਾ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ ਲੈ ਰਹੀਆਂ ਸਗੋਂ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਖ਼ਾਸ ਫ਼ਿਰਕੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੰਤ ਉੱਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਦੀ ਸੁਭਾਵਿਕ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਵਜੋਂ ਦੇਖ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦਾ ਸਬੰਧ ਹੈ, ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਵਿਆਨਾ ਵਿਚ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੰਜਮ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲੈਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਘਟਨਾ ਵਿਆਨਾ ਵਿਚ ਵਾਪਰੀ ਹੈ। ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿਸ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਵਿਆਨਾ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਮਨਸ਼ਾਂ ਉੱਤੇ ਸ਼ੱਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿ ਉਹ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਦੁਆਉਣਗੇ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਵੀ ਆਸਟਰੀਆ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਲਗਾਤਾਰ ਸੰਪਰਕ ਰੱਖੇ ਜਾਣ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਰਕਾਰੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ’ਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ। ਲਗਭਗ 2 ਦਿਨ ਰਾਜ ਵਿਚ ਹਰ ਪਾਸੇ ਹਾਹਾਕਾਰ ਮਚੀ ਰਹੀ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਤਾਂ ਖੁਦ ਹੀ ਬੰਦ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਲੋਕ ਸ਼ਾਂਤ ਨਾ ਹੋਏ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਵੱਡੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ।
ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫੇਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅਕਸ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਧੱਕਾ ਲਾਇਆ ਹੈ। ਅੱਸੀਵਿਆਂ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਇੱਕ ਗੜਬੜ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਸੀ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਕੋਈ ਵੀ ਕੰਪਨੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੈਸਾ ਲਾਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਬਹਾਲੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਜੇ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਹੀ ਰਾਜ ਦਾ ਅਕਸ ਜ਼ਰਾ ਕੁ ਸੁਧਰਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਡੇਰਾ ਵਿਵਾਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫੇਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਗੜਬੜ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਾਰੇ ਸ਼ੰਕੇ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਮਾਮਲਾ ਅਜੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਠੰਡਾ ਨਹੀਂ ਪਿਆ ਕਿ ਹੁਣ ਤਾਜ਼ਾ ਵਾਪਰੀ ਘਟਨਾ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫੇਰ ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਰਾਜ ਕਦੇ ਵੀ ਸ਼ਾਂਤ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਨੁਕਤੇ ਤੋਂ ਰਾਜ ਲਈ ਇਹ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਧੱਕਾ ਹੈ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪਹਿਲੂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵਿਆਨਾ ਦੀ ਘਟਨਾ ਨੇ ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤੌਰ ਤੇ ਵੀ ਸਮੁੱਚੇ ਪਰਵਾਸੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿਚ ਲੈ ਆਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਯੂਰਪੀ ਮੁਲਕ ਵੀ ਅਮਰੀਕਾ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਿਫਿਊਜੀ ਜਾਂ ਹੋਰ ਗੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਤੇ ਸ਼ਿਕੰਜਾ ਕੱਸ ਦੇਣ।
25 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਮੁੜ ਸੁਲਗਿਆ
ਡੇਰਾ ਸੱਚ ਖੰਡ ਬੱਲਾਂ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਵਲੋਂ ਹਿੰਸਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਕਾਰਨ 25 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹਾਲਾਤ ਅਜਿਹੇ ਬੇਕਾਬੂ ਹੋਏ ਕਿ ਚਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਕਰਫਿਊ ਲਗਾਉਣਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਫੌਜ ਤੱਕ ਬੁਲਾਉਣੀ ਪੈ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1984 ਵਿਚ ਇੱਕੋ ਵਕਤ ਕਈ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਕਰਫਿਊ ਲਗਾਉਣਾ ਪਿਆ ਸੀ। ਬਠਿੰਡਾ ਵਿਚ ਡੇਰਾ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਕਰਫਿਊ ਜ਼ਰੂਰ ਲੱਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਲਈ ਹੀ ਅਤੇ ਇਹ ਕਰਫਿਊ ਬਠਿੰਡਾ ਦੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਸੀ। ਜਲੰਧਰ ਵਿਖੇ ਤੱਲ੍ਹਣ ਵਿਚ ਸਥਿੱਤ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵੀ ਮਾਹੌਲ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਹਾਲਾਤ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਵਿਚ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਮਈ 1988 ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਸੰਗਠਨਾਂ ਅਤੇ ਸੂਬਾ ਪੁਲਿਸ ਵਿਚਕਾਰ ਵੀ ਤਣਾਅ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਤਦ ਵੀ ਸਥਿਤੀ ਏਨੀ ਨਹੀਂ ਵਿਗੜੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸੂਬਾ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਮਾਹੌਲ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਫੌਜ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਈ ਸੀ।
ਕਾਬਲੇ ਗੌਰ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਤੱਕ ਜਿੰਨੀਆਂ ਵੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਤਣਾਅ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਸੂਬੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਭਾਵ ਤਣਾਅ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸੂਬੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਸੀ, ਪਰ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਇਸ ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸੂਬੇ ਤੋਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਵੀ ਬਾਹਰ ਆਸਟਰੀਆ ਦੇ ਵਿਆਨਾ ਵਿਚ ਹੈ। ਵਿਆਨਾ ਵਿਖੇ ਡੇਰਾ ਸੱਚ ਖੰਡ ਬੱਲਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸੰਤ ਨਰੰਜਨ ਦਾਸ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਉੱਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ 30 ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਣ ਅਤੇ ਸੰਤ ਰਾਮਾਨੰਦ ਸਣੇ ਦੋ ਮੌਤ ਹੋਣ ਦੀ ਖਬਰ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ। ਸੰਤਾਂ ਉੱਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਸੰਤ ਰਾਮਾਨੰਦ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਭਾਂਬੜ ਬਲ ਉੱਠਿਆ। ਡੇਰਾ ਸੱਚ ਖੰਡ ਬੱਲਾਂ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੇ ਐਤਵਾਰ ਤੋਂ ਹੀ ਹਿੰਸਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਜੋ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਚੜ੍ਹਦੇ ਤੱਕ ਭਿਆਨਕ ਰੂਪ ਧਾਰ ਗਏ।
ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ ਹਮਲਾ -----ਵੀਆਨਾ/ਬਿਊਰੋ ਨਿਊਜ਼
ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਇਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਵਿਚ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਸੰਤ ਰਾਮਾਨੰਦ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਵੀਆਨਾ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਹਮਲਾ ਸੋਚ ਸਮਝ ਕੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੰਤ ਰਾਮਾਨੰਦ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਜਲੰਧਰ ਲਾਗਲੇ ਇਕ ਸੰਪਰਦਾਏ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਸਨ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿਚ ਡੇਰਾ ਸੱਚਖੰਡ ਬੱਲਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸੰਤ ਨਿਰੰਜਨ ਦਾਸ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।
ਵੀਆਨਾ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਤਰਜਮਾਨ ਮਾਈਕਲ ਟੈਕਾਕਸ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ, ‘‘ਜ਼ਾਹਰਾ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇਹ ਪੂਰਾ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਹਮਲਾ ਸੀ।’’ ਉਹਨਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੇਸ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਵਿਚ 16 ਜਣੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਦੀ ਹਾਲਤ ਗੰਭੀਰ ਹੈ।
ਦੋਵੇਂ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਛੇ ਜਣਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੇ ਹੀ ਕਾਬੂ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਾਫੀ ਕੁੱਟਮਾਰ ਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਹਮਲਾਵਰ ਵੀ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਚਾਰ ਜਣਿਆਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਗੰਭੀਰ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਦੋ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸਥਿਰ ਹੈ, ਜਿਹਨਾਂ ਤੋਂ ਪੁਲਿਸ ਪੁੱਛ ਪੜਤਾਲ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 30 ਦੀ ਬਜਾਏ ਦਰੁਸਤ ਕਰਕੇ 16 ਦੱਸੀ ਹੈ। ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ ਵਿਚ ਡੇਰਾ ਮੁਖੀ ਸੰਤ ਨਿਰੰਜਨ ਦਾਸ (66) ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪੁਲਿਸ ਬੁਲਾਰੇ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਹਮਲਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪਰਚਾਰਕ ਵੀਆਨਾ ਲਾਗੇ ਇਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵਚਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ: ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਆਸਟਰੀਆ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਮਾਈਕਲ ਸਪਿੰਡਲੈਗਰ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਐਸ ਐਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨਾਲ ਫੋਨ ’ਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਭਰੋਸਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਬਾਬਾ ਰਾਮਾਨੰਦ ਤੇ ਬਾਬਾ ਨਿਰੰਜਣ ਦਾਸ ਉੱਤੇ ਹਮਲੇ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਅਨਸਰਾਂ ਖਿਲਾਫ ਹਰ ਸੰਭਵ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰੇਗੀ। ਉਹਨਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੰਤ ਰਾਮਾਨੰਦ ਦੀ ਦੇਹ ਭਾਰਤ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਹਰ ਸੰਭਵ ਸਹਾਇਤਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਤਰਜਮਾਨ ਪੀਟਰ ਲੌਂਸਕੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਆਸਟਰੀਆ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਅਫਸੋਸ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮੰਦਭਾਗਾ ਕਾਂਡ ਉਸ ਵੀਆਨਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਵਾਪਰਿਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਮਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ 7 ਹਜ਼ਾਰ ਕਰੋੜ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ:
ਡੇਰਾ ਬੱਲਾਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਉੱਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਹਿੰਸਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਦੌਰ ਚਲ ਨਿਕਲਿਆ। ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਥੇ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਉੱਥੇ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ, ਸਰਕਾਰੀ ਬੱਸਾਂ, ਪੈਟਰੋਲ ਪੰਪਾਂ, ਸਰਕਾਰੀ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਅਤੇ ਏਟੀਐਮ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਸਮੇਤ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਾਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਭੰਨਤੋੜ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਅੰਦਾਜ਼ਨ ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ 6 ਹਜ਼ਾਰ ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 7 ਹਜ਼ਾਰ ਕਰੋੜ ਤੱਕ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕਿਹਾ:
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਸਟਰੀਆ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਿਆਨਾ ਵਿਖੇ ਵਾਪਰੀ ਦੁਖਦਾਈ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਭੜਕੀ ਹਿੰਸਾ ਉੱਤੇ ਚਿੰਤਾ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਿਆਂ ਸੂਬੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਮਹਾਨ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਦਰਸਾਏ ਰਸਤੇ ਉੱਤੇ ਚੱਲਦਿਆਂ ਅਮਨ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ। ਸੋਮਵਾਰ ਇੱਥੇ ਜਾਰੀ ਇਕ ਸੰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਵਿਆਨਾ ਵਿਖੇ ਵਾਪਰੀ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਭੜਕਣ ਕਾਰਨ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਚਿੰਤਤ ਹੋਇਆ ਹਾਂ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਵੱਖ ਵੱਖ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਸਦਭਾਵਨਾ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਨ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਬਰਾਬਰਤਾ, ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ ਸਦਭਾਵਨਾ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਸਭ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮਹਾਨ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ’ਤੇ ਅਮਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ। ਲੋਕ ਅਮਨ-ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਆ ਫੋਰਸਾਂ ਨੂੰ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇਣ।
ਡੇਰੇਦਾਰ ਰਾਮਾਨੰਦ ਦੇ ਕਤਲ ਮਾਮਲੇ ਦੇ ਲੁਕਵੇਂ ਤੱਥ
... ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹੋ
ਯੂਰਪੀਨ ਮੁਲਕ ਆਸਟਰੀਆ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਿਆਨਾ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ’ਚ ਵਾਪਰੇ ਗੋਲੀ ਕਾਂਡ ਦੀਆਂ ਲਪਟਾਂ ਨੇ ਕੁਝ ਹੀ ਪਲਾਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਭਾਂਬੜ ਮਚਾ ਦਿੱਤੇ। ਲੁਧਿਆਣਾ, ਜਲੰਧਰ, ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਅਤੇ ਫ਼ਗਵਾੜਾ ਵਿਚ ਕਰਫ਼ਿਊ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਪਰ ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਤੇ ਜਨਤਕ ਸੰਪਤੀ ਦਾ ਵੱਡੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇਸ ਗੁੱਸੇ ਦੇ ਕੀ ਹਨ ਕਾਰਨ? ਅਤੇ ਇਸ ਸਮੁੱਚੇ ਮਾਮਲੇ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ ’ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਰਿਪੋਰਟ।--ਲਿਖਾਰੀ
ਵਾਇਆ ਵਿਆਨਾ ਸੜੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਚੰਗਿਆੜੀ ਕਿੱਥੇ? - ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੌਲੀ
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਦਲਿਤਾਂ ਅਤੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਾਇਆ ਵਿਆਨਾ ਹੋ ਕੇ ਮੁੜ ਸੂਬੇ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚੀ ਅਤੇ ਦੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਦੇਖਦਿਆਂ ਕੁਝ ਕੁ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿਚ ਸਮੁੱਚਾ ਪੰਜਾਬ ਬਲਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ। ਅਜਿਹੀ ਮਾਰਧਾੜ ਅਤੇ ਭੰਨਤੋੜ ਦਾ ਮੰਜ਼ਰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਸੜਕਾਂ ਉੱਤੇ ਉੱਤਰੀ ਇਸ ਭੀੜ ਨੇ ਜਿਸ ਅੱਗ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰੀ ਤੇ ਜਨਤਕ ਜਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਫ਼ੂਕ ਕੇ ਆਪਣੇ ਗੁੱਸੇ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕੀਤਾ, ਉਸ ਦੀ ਚਿੰਗਿਆੜੀ ਕਿੱਥੇ ਹੈ? ਇਹ ਸਵਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬੌਧਿਕ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਹਲਕਿਆਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਤਾਜ਼ਾ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਯੂਰਪੀਨ ਦੇਸ਼ ਆਸਟਰੀਆ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਿਆਨਾ ਦੇ ਇਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਵਾਪਰਿਆ ਗੋਲੀ ਕਾਂਡ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਡੇਰਾ ਸਚਖੰਡ ਬੱਲਾਂ ਦੇ ਗੱਦੀਨਸ਼ੀਨ ਸੰਤ ਨਿਰੰਜਣ ਦਾਸ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੇਵਾਦਾਰ ਸੰਤ ਰਾਮਾਨੰਦ ਉੱਤੇ ਇੱਥੇ 24-05-09 ਐਤਵਾਰ ਸ਼ਾਮੀ 5 ਕੁ ਵਜੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਲੋਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿਚ ਸੰਤ ਰਾਮਾਨੰਦ ਦਮ ਤੋੜ ਗਏ, ਜਦਕਿ ਸੰਤ ਨਿਰੰਜਣ ਦਾਸ ਅਤੇ 15 ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿਚ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਪਿੱਛੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹਨ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਆਸਟਰੀਆ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਕੋਈ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਪਰ ਜੇਕਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਵਿਦਾਸ ਕਮੇਟੀ ਵਿਆਨਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ ਮਾਹੀ ਦੀ ਮੰਨੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ
1) ਇਹ ਹਮਲਾ ਵਿਆਨਾ ਵਿਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਾਰਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਦਾਅਵੇ ਪਿੱਛੇ ਦਲੀਲ ਦਿੰਦਿਆਂ ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਕਥਿਤ ਉੱਚੀ ਜਾਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਮਾੜੇ-ਮੋਟੇ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਰੋਟੀ ਖਾਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਆ ਵਸੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਚੰਗਾ ਪੈਸਾ ਕਮਾਇਆ ਅਤੇ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਉਮੈ ਅਜੇ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਕਮੀਨ ਹੀ ਸਮਝਦੀ ਹੈ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾਅਵਿਆਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਕੰਵਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ ਅਤੇ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਰਹਿ ਰਹੇ ਮੁਖੀ ਵਧਾਵਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਾਕਾਇਦਾ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਪ੍ਰੈੱਸ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕਰਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਾ ਹੈ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਦਰਾੜ ਪਾਉਣੀ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
2) ਕੁਝ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਵੱਧ ਆਮਦਨ ਵਾਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਿਆਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਜੋਂ ਵੀ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਨ। ਵਿਆਨਾ ਦੀ ਹੀ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਇਥੋਂ ਦੀ ਰੁਡੋਲਸ਼ੀਮ ਸਟਰੀਟ ਵਿਚ ਇਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀ, ਜਿਸ ’ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਇਸੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਵੱਖਰਾ ਗੁਰੂ ਘਰ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰਵੱਈਏ ਕਾਰਨ ਵਧੇਰੇ ਲੋਕ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ।
3) ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਹੁਣ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਆਹ-ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਹੋਰ ਰਸਮਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਆਪਣੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦੂਜੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਆਮਦਨ ਘਟ ਗਈ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਦੂਜੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਾਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਖਫ਼ਾ ਸਨ।
ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਆਸਥਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਦੀ ਬਾਣੀ ਇਸ ਵਿਚ ਦਰਜ ਹੈ। ਪਰ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੀ ਦੇਹਧਾਰੀ ਗੁਰੂ ਦੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਵੀ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਿਆਦਾ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਲਿਖਤੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸੰਤ ਨਿਰੰਜਣ ਦਾਸ ਨੂੰ ਧਮਕੀ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
ਸੰਤ ਨਿਰੰਜਣ ਦਾਸ ਹਰ ਸਾਲ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਦੌਰੇ ’ਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਹਨ। ਇਸ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਵਿਆਨਾ ਗਏ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਿੱਥੀ ਗਈ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਤਹਿਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਪਰ ਉਹ ਤਾਂ ਬਚ ਗਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੇਵਾਦਾਰ ਸੰਤ ਰਾਮਾਨੰਦ ਦੀ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਅਤੇ ਡੇਰੇ ਅਤੇ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਉੱਤੇ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਡਾ. ਰੌਣਕੀ ਰਾਮ ਵਿਆਨਾ ਦੀ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੋ ਕੁਝ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਉਸਨੂੰ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਗੁੱਸੇ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਅਜੇ ਵੀ ਦਲਿਤਾਂ ਨੂੰ ਬਣਦਾ ਮਾਣ-ਸਤਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ। ਪੰਜ ਸਦੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੀ ਨੀਂਹ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਸਣੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਾ-ਬਰਾਬਰੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਅਫ਼ਸੋਸ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਦਲਿਤਾਂ ਅਤੇ ਜੱਟ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਨ। ਦਲਿਤਾਂ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਜੱਟ ਆਪਣੇ ਖੂਹਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਭਰਨ ਦਿੰਦੇ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ਦਲਿਤ ਆਪਣੇ ਕਿਸੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰ ਦਾ ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨ ਘਾਟ ’ਤੇ ਅੰਤਮ ਸਸਕਾਰ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਦਲਿਤਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖੀ ਤੋਂ ਮੋਹ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਡੇਰਿਆਂ ’ਚ ਜਾਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਹੀ ਡਾ. ਜੇ.ਐਸ. ਗਰੇਵਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਡੇਰਾ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਵਿਵਾਦ ਨੇ ਇਸ ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਡੂੰਘਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਡੇਰਾ ਵਿਵਾਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਲਿਤ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਗੁੱਸਾ ਹੋਰ ਵਧ ਗਿਆ। ਇਸੇ ਗੁੱਸੇ ਅਤੇ ਰੋਸ ਵਿਚ ਡੇਰਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਲੁਕੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਡੇਰਾ ਸਚਖੰਡ ਬੱਲਾਂ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੈ ਇਸ ਵਿਚ ਆਸਥਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਲੋਕ ਦਲਿਤ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਡੇਰਾ ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਬਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੰਤ ਨਿਰੰਜਣ ਦਾਸ ਇਸ ਡੇਰੇ ਦੇ ਮੁਖੀ ਹਨ। ਕਰੀਬ ਪਿਛਲੇ 6 ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਇਸ ਡੇਰੇ ਵਿਚ ਲੋਕ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਡੇਰਾ ਦੁਆਬੇ ਵਿਚ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 50 ਫ਼ੀਸਦੀ ਦਲਿਤ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 80 ਫ਼ੀਸਦੀ ਆਦਿ ਧਰਮੀ ਹਨ। ਦਲਿਤ ਆਗੂਆਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਆਦਿ ਧਰਮੀ ਪਰਿਵਾਰ ਹੋਵੇ ਜੋ ਸਚਖੰਡ ਬੱਲਾਂ ਵਾਲੇ ਡੇਰੇ ਨਾਲ ਨਾ ਜੁੜਿਆ ਹੋਵੇ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 29 ਫ਼ੀਸਦੀ ਦਲਿਤ ਵਸੋਂ ਹੈ। ਇਕ ਮੋਟੇ ਜਿਹੇ ਅਨੁਮਾਨ ਮੁਤਾਬਕ ਸਿਰਫ਼ ਦੁਆਬੇ ਵਿਚ ਹੀ ਇਸ ਡੇਰੇ ਦੇ 12-13 ਲੱਖ ਪੈਰੋਕਾਰ ਹਨ। ਇਸ ਡੇਰੇ ਨਾਲ ਪਰਵਾਸੀ ਵੀ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਸੰਤ ਨਿਰੰਜਣ ਦਾਸ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਯੂਰਪੀਨ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਵਾਈ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹਿਮਾਚਲ, ਹਰਿਆਣਾ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿਚ ਅਜਿਹੇ ਡੇਰੇ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਡੇਰਾ ਵਾਰਾਨਸੀ ਵਿਚ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਾਸਤੇ ਅਜੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸੰਤ ਨਿਰੰਜਣ ਦਾਸ ਨੇ 1.25 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਪਾਲਕੀ ਭੇਜੀ ਸੀ। ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਪਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਡੇਰੇ ਵਿਚ ਆਸਥਾ ਦਾ ਅੰਦਾਜਾ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਡੇਰੇ ਵਲੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਚੈਰੇਟੀ ਹਸਪਤਾਲ, ਸਕੂਲ, ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਖੋਲ੍ਹੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਲੋਕ ਬੜੀ ਹੀ ਸ਼ਰਧਾ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਇਸ ਡੇਰੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਕਦੇ ਵੀ ਸੰਤ ਨਿਰੰਜਣ ਦਾਸ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਵਾਦ ਜਾਂ ਵਖ਼ਰੇਵਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਕਈ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਲੋਕ ਤਾਜ਼ਾ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਦਲਿਤਾਂ ਅਤੇ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਵਿਵਾਦ ਮੰਨਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਉਹ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵਲੋਂ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਇਹ ਪ੍ਰੋ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਕਾਰਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਨਿੰਦਾ ਲਈ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਆਮਦਨ ਵਾਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਿਆਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਜੋਂ ਦੇਖ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਵਿਆਨਾ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਹੋਈ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਵੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਕੋਈ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਹਿੰਸਾ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ ਲੈ ਰਹੀਆਂ ਸਗੋਂ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਖ਼ਾਸ ਫ਼ਿਰਕੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੰਤ ਉੱਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਦੀ ਸੁਭਾਵਿਕ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਵਜੋਂ ਦੇਖ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦਾ ਸਬੰਧ ਹੈ, ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਵਿਆਨਾ ਵਿਚ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੰਜਮ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲੈਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਘਟਨਾ ਵਿਆਨਾ ਵਿਚ ਵਾਪਰੀ ਹੈ। ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿਸ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਵਿਆਨਾ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਮਨਸ਼ਾਂ ਉੱਤੇ ਸ਼ੱਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿ ਉਹ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਦੁਆਉਣਗੇ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਵੀ ਆਸਟਰੀਆ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਲਗਾਤਾਰ ਸੰਪਰਕ ਰੱਖੇ ਜਾਣ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਰਕਾਰੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ’ਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ। ਲਗਭਗ 2 ਦਿਨ ਰਾਜ ਵਿਚ ਹਰ ਪਾਸੇ ਹਾਹਾਕਾਰ ਮਚੀ ਰਹੀ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਤਾਂ ਖੁਦ ਹੀ ਬੰਦ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਲੋਕ ਸ਼ਾਂਤ ਨਾ ਹੋਏ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਵੱਡੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ।
ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫੇਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅਕਸ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਧੱਕਾ ਲਾਇਆ ਹੈ। ਅੱਸੀਵਿਆਂ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਇੱਕ ਗੜਬੜ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਸੀ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਕੋਈ ਵੀ ਕੰਪਨੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੈਸਾ ਲਾਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਬਹਾਲੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਜੇ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਹੀ ਰਾਜ ਦਾ ਅਕਸ ਜ਼ਰਾ ਕੁ ਸੁਧਰਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਡੇਰਾ ਵਿਵਾਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫੇਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਗੜਬੜ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਾਰੇ ਸ਼ੰਕੇ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਮਾਮਲਾ ਅਜੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਠੰਡਾ ਨਹੀਂ ਪਿਆ ਕਿ ਹੁਣ ਤਾਜ਼ਾ ਵਾਪਰੀ ਘਟਨਾ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫੇਰ ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਰਾਜ ਕਦੇ ਵੀ ਸ਼ਾਂਤ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਨੁਕਤੇ ਤੋਂ ਰਾਜ ਲਈ ਇਹ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਧੱਕਾ ਹੈ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪਹਿਲੂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵਿਆਨਾ ਦੀ ਘਟਨਾ ਨੇ ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤੌਰ ਤੇ ਵੀ ਸਮੁੱਚੇ ਪਰਵਾਸੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿਚ ਲੈ ਆਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਯੂਰਪੀ ਮੁਲਕ ਵੀ ਅਮਰੀਕਾ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਿਫਿਊਜੀ ਜਾਂ ਹੋਰ ਗੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਤੇ ਸ਼ਿਕੰਜਾ ਕੱਸ ਦੇਣ।
25 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਮੁੜ ਸੁਲਗਿਆ
ਡੇਰਾ ਸੱਚ ਖੰਡ ਬੱਲਾਂ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਵਲੋਂ ਹਿੰਸਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਕਾਰਨ 25 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹਾਲਾਤ ਅਜਿਹੇ ਬੇਕਾਬੂ ਹੋਏ ਕਿ ਚਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਕਰਫਿਊ ਲਗਾਉਣਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਫੌਜ ਤੱਕ ਬੁਲਾਉਣੀ ਪੈ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1984 ਵਿਚ ਇੱਕੋ ਵਕਤ ਕਈ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਕਰਫਿਊ ਲਗਾਉਣਾ ਪਿਆ ਸੀ। ਬਠਿੰਡਾ ਵਿਚ ਡੇਰਾ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਕਰਫਿਊ ਜ਼ਰੂਰ ਲੱਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਲਈ ਹੀ ਅਤੇ ਇਹ ਕਰਫਿਊ ਬਠਿੰਡਾ ਦੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਸੀ। ਜਲੰਧਰ ਵਿਖੇ ਤੱਲ੍ਹਣ ਵਿਚ ਸਥਿੱਤ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵੀ ਮਾਹੌਲ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਹਾਲਾਤ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਵਿਚ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਮਈ 1988 ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਸੰਗਠਨਾਂ ਅਤੇ ਸੂਬਾ ਪੁਲਿਸ ਵਿਚਕਾਰ ਵੀ ਤਣਾਅ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਤਦ ਵੀ ਸਥਿਤੀ ਏਨੀ ਨਹੀਂ ਵਿਗੜੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸੂਬਾ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਮਾਹੌਲ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਫੌਜ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਈ ਸੀ।
ਕਾਬਲੇ ਗੌਰ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਤੱਕ ਜਿੰਨੀਆਂ ਵੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਤਣਾਅ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਸੂਬੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਭਾਵ ਤਣਾਅ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸੂਬੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਸੀ, ਪਰ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਇਸ ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸੂਬੇ ਤੋਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਵੀ ਬਾਹਰ ਆਸਟਰੀਆ ਦੇ ਵਿਆਨਾ ਵਿਚ ਹੈ। ਵਿਆਨਾ ਵਿਖੇ ਡੇਰਾ ਸੱਚ ਖੰਡ ਬੱਲਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸੰਤ ਨਰੰਜਨ ਦਾਸ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਉੱਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ 30 ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਣ ਅਤੇ ਸੰਤ ਰਾਮਾਨੰਦ ਸਣੇ ਦੋ ਮੌਤ ਹੋਣ ਦੀ ਖਬਰ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ। ਸੰਤਾਂ ਉੱਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਸੰਤ ਰਾਮਾਨੰਦ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਭਾਂਬੜ ਬਲ ਉੱਠਿਆ। ਡੇਰਾ ਸੱਚ ਖੰਡ ਬੱਲਾਂ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੇ ਐਤਵਾਰ ਤੋਂ ਹੀ ਹਿੰਸਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਜੋ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਚੜ੍ਹਦੇ ਤੱਕ ਭਿਆਨਕ ਰੂਪ ਧਾਰ ਗਏ।
ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ ਹਮਲਾ -----ਵੀਆਨਾ/ਬਿਊਰੋ ਨਿਊਜ਼
ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਇਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਵਿਚ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਸੰਤ ਰਾਮਾਨੰਦ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਵੀਆਨਾ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਹਮਲਾ ਸੋਚ ਸਮਝ ਕੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੰਤ ਰਾਮਾਨੰਦ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਜਲੰਧਰ ਲਾਗਲੇ ਇਕ ਸੰਪਰਦਾਏ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਸਨ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿਚ ਡੇਰਾ ਸੱਚਖੰਡ ਬੱਲਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸੰਤ ਨਿਰੰਜਨ ਦਾਸ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।
ਵੀਆਨਾ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਤਰਜਮਾਨ ਮਾਈਕਲ ਟੈਕਾਕਸ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ, ‘‘ਜ਼ਾਹਰਾ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇਹ ਪੂਰਾ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਹਮਲਾ ਸੀ।’’ ਉਹਨਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੇਸ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਵਿਚ 16 ਜਣੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਦੀ ਹਾਲਤ ਗੰਭੀਰ ਹੈ।
ਦੋਵੇਂ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਛੇ ਜਣਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੇ ਹੀ ਕਾਬੂ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਾਫੀ ਕੁੱਟਮਾਰ ਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਹਮਲਾਵਰ ਵੀ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਚਾਰ ਜਣਿਆਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਗੰਭੀਰ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਦੋ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸਥਿਰ ਹੈ, ਜਿਹਨਾਂ ਤੋਂ ਪੁਲਿਸ ਪੁੱਛ ਪੜਤਾਲ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 30 ਦੀ ਬਜਾਏ ਦਰੁਸਤ ਕਰਕੇ 16 ਦੱਸੀ ਹੈ। ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ ਵਿਚ ਡੇਰਾ ਮੁਖੀ ਸੰਤ ਨਿਰੰਜਨ ਦਾਸ (66) ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪੁਲਿਸ ਬੁਲਾਰੇ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਹਮਲਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪਰਚਾਰਕ ਵੀਆਨਾ ਲਾਗੇ ਇਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵਚਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ: ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਆਸਟਰੀਆ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਮਾਈਕਲ ਸਪਿੰਡਲੈਗਰ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਐਸ ਐਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨਾਲ ਫੋਨ ’ਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਭਰੋਸਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਬਾਬਾ ਰਾਮਾਨੰਦ ਤੇ ਬਾਬਾ ਨਿਰੰਜਣ ਦਾਸ ਉੱਤੇ ਹਮਲੇ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਅਨਸਰਾਂ ਖਿਲਾਫ ਹਰ ਸੰਭਵ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰੇਗੀ। ਉਹਨਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੰਤ ਰਾਮਾਨੰਦ ਦੀ ਦੇਹ ਭਾਰਤ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਹਰ ਸੰਭਵ ਸਹਾਇਤਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਤਰਜਮਾਨ ਪੀਟਰ ਲੌਂਸਕੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਆਸਟਰੀਆ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਅਫਸੋਸ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮੰਦਭਾਗਾ ਕਾਂਡ ਉਸ ਵੀਆਨਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਵਾਪਰਿਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਮਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ 7 ਹਜ਼ਾਰ ਕਰੋੜ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ:
ਡੇਰਾ ਬੱਲਾਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਉੱਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਹਿੰਸਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਦੌਰ ਚਲ ਨਿਕਲਿਆ। ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਥੇ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਉੱਥੇ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ, ਸਰਕਾਰੀ ਬੱਸਾਂ, ਪੈਟਰੋਲ ਪੰਪਾਂ, ਸਰਕਾਰੀ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਅਤੇ ਏਟੀਐਮ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਸਮੇਤ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਾਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਭੰਨਤੋੜ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਅੰਦਾਜ਼ਨ ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ 6 ਹਜ਼ਾਰ ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 7 ਹਜ਼ਾਰ ਕਰੋੜ ਤੱਕ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕਿਹਾ:
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਸਟਰੀਆ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਿਆਨਾ ਵਿਖੇ ਵਾਪਰੀ ਦੁਖਦਾਈ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਭੜਕੀ ਹਿੰਸਾ ਉੱਤੇ ਚਿੰਤਾ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਿਆਂ ਸੂਬੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਮਹਾਨ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਦਰਸਾਏ ਰਸਤੇ ਉੱਤੇ ਚੱਲਦਿਆਂ ਅਮਨ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ। ਸੋਮਵਾਰ ਇੱਥੇ ਜਾਰੀ ਇਕ ਸੰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਵਿਆਨਾ ਵਿਖੇ ਵਾਪਰੀ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਭੜਕਣ ਕਾਰਨ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਚਿੰਤਤ ਹੋਇਆ ਹਾਂ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਵੱਖ ਵੱਖ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਸਦਭਾਵਨਾ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਨ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਬਰਾਬਰਤਾ, ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ ਸਦਭਾਵਨਾ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਸਭ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮਹਾਨ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ’ਤੇ ਅਮਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ। ਲੋਕ ਅਮਨ-ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਆ ਫੋਰਸਾਂ ਨੂੰ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇਣ।
ਡੇਰੇਦਾਰ ਰਾਮਾਨੰਦ ਦੇ ਕਤਲ ਮਾਮਲੇ ਦੇ ਲੁਕਵੇਂ ਤੱਥ
... ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹੋ
Subscribe to:
Posts (Atom)